آموزشی مروری گذرا بر ژانر خاطره‌نویسی و روزمره‌نویسی

[شیر کاکائو]

حتما برای همه‌ی شما پیش آمده است که در برهه‌ای از زمان هرچند کوتاه، تصمیم به نوشتنِ خاطرات روزمره‌ی خود گرفته‌اید، اما این روند چندان به طول نیانجامیده است و پس از مدتی به این نتیجه رسیده‌اید که بیان احوالات روزمره‌تان چندان اهمیت و فایده‌ای ندارد. حتی ممکن است با خود فکر کرده باشید: «من که شخصیت مشهور و مهمی نیستم تا در روز وقایع خاصی را تجربه کنم، روزهایم همه یکسان و خالی از وقایع ارزشمند برای نوشته شدن است.»

 

[شیر کاکائو]

خوب می‌دانید که تنها نیستید و کمدِ همه‌ی ما پر از دفترچه‌های خاطراتی است که تنها چند برگه از آن‌ها را پر کرده‌ایم و سپس شمارش روزهای تقویم به حال خود رها شده است. اما به راستی ارزش خاطره‌نویسی، ارزش بیانِ روزمره‌ترین و شخصی‌ترین احوالاتِ آدمی در چه نهفته است که خواندن کتابِ‌ خاطراتِ فردی غریبه این چنین ما را به خود جذب می‌کند؟ در این بیانِ ساده و اغلب سر راست و غیر ادبی، از عریان‌ترین وجهِ زندگیِ شخصی افراد چه نقاط اشتراکی می‌یابیم که ما را، گاه از پس قرن‌ها و نسل‌ها به یکدیگر پیوند می‌دهد؟

 

[شیر کاکائو]

خاطره نویسی نوعی اعتراف در برابر کشیشی به نام کاغذ است. به یاد آوردن برای از یاد بردن، و مردن برای زنده ماندن است. آنچه خاطره‌نویسی را با هر معنا و مقصودی که باشد پراهمیت می‌کند، میل به جاودانگی در نویسنده‌ی اثر است. گویی نویسنده‌ با بیانِ به زعم خود پیش پاافتاده‌ترین احوالاتش می‌خواهد بگوید: «فراموش نکنید، من هم مثل شما روزگاری اینجا بوده‌ام.» در یادداشت مجموعه نقش‌هایی به یاد از احمد اخوت نوشته شده است:

 

[شیر کاکائو]

نوشتن از خود یک جور دست پیش گرفتن در برابر مرگ است و هراسی فراموشی و فنا. یادداشت‌نویسی و خاطرات مشخصاً مال دوران مدرن‌اند یا لااقل تدقیق احوال آدم‌های مدرن است، مواجهه‌ی مدام و مدید آدمی یکّه با مرگ و ملال و فراموشی است.

 

[شیر کاکائو]

امروزه خاطره نویسی بخشی از تاریخ شفاهی محسوب می‌شود، چرا که با خواندن خاطرات افراد در برهه‌های مختلف تاریخی و با توجه به جایگاه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آن‌ها می‌توان به تصویر هرچند کوچک و دارای خطایی از وضعیت آن جامعه در آن دوره دست یافت. احمد اخوت در کتاب «نقش‌هایی به یاد» به سراغ بررسی ادبیات خاطره‌نویسی رفته است و با جمع‌آوری نمونه‌‌ها و ترجمه برخی آثار و نظریات مهم در این ژانر، به بیان اهمیت خاطره‌نویسی و نقش آن در شرایط زیستی مختلف افراد پرداخته است. این کتاب که اولین شماره از یک مجموعه است به همت نشر گمان به چاپ رسیده و روانه‌ی بازار شده است.

 

[شیر کاکائو]

نقش و اهمیت خاطره‌نویسی در گذر زمان​

 

[شیر کاکائو]

زندگی‌نامه‌ی خودنگاشت عمدتا از انقلاب صنعتی به بعد پا گرفت اما در ایران این نوع ادبی مشخصا با مراوده‌ی ایراتیان با غرب ارتباط دارد. خاستگاه زندگی‌نامه‌های خودنوشت را کشور یونان و روم می‌دانند زیرا در این دو فرهنگ فردیت انسان معنا و هویتی خاص داشت. به طور مثال زندگی‌نامه‌ی «سنت آگوستین» را از اولین زندگی‌نامه‌های خودنگاشت جدید می‌دانند که در قرن چهارم نوشته شده است.

 

[شیر کاکائو]

کارکردهاى خاطره، از دو جهت کلى شایان بررسى است: یکى از آن لحاظ که خاطره نمایانگر ضمیر صاحب خاطره است و کم وبیش درون و برون پدیدآورش را مستقیم یاغیرمستقیم، آشکار مى کند. دیگر، وجه ارتباطى آن با مخاطبان و امکان تفسیرها و برداشت‌هاى ثانوى از خاطره است. خاطره، گرچه حدود و حریم شخص محسوب مى شود، به محض آنکه امکان عرضه و مجال بروز مى‌یابد، از ملکیت مطلق صاحب خاطره بیرون مى‌آید. از منظر نخست، خاطرات اهمیت روانشناختى دارند و ابعاد ناپیدای پدیدآورندگان خود را مى‌نمایانند، به این شرط که از روى صداقت و شجاعت اظهار شده باشند. (کمرى، ۱۳۸۳ ، ص ۳۳ )

 

[شیر کاکائو]

در قرن بیستم نظریات روان‌کاوی فروید بر تحول زندگی‌نامه‌های خودنگاشت تاثیر عمیقی گذاشت، چرا که فروید معتقد بود دوران کودکی در تکامل شخصیتی افراد نقش مهمی دارد و از این رو زندگی‌نامه‌های خودنگاشت وسیله‌ی مناسبی برای تجزیه و تحلیل و حتی روان درمانی افراد است.

 

[شیر کاکائو]

جیمز اولنی زندگی‌نامه‌های خودنگاشت را به چند دسته تقسیم می‌کند که از آن‌ها می‌توان به زندگی‌های خودنگاشتِ مضمونی: به طور مثال مضمون ملی کردن صنعت نفت، زندگی‌نامه‌های ایدئولوژیک: با یک هدف و ایدئولوژی مشخص سیاسی، و زندگی‌نامه‌هایی در قالب رمان: مانند اثر مشهور پروست، «در جتسجوی زمان از دست رفته» که زندگی‌نامه‌ی خودنوشت او در قالب رمان است اشاره کرد. فوکو اما معتقد است:« زندگی‌نامه‌نویسی به طور عمده آن ذهنیتی را که در پس توصیفش وجود دارد جعل می‌کند. هرگز زندگی‌نامه‌ای نوشته نخواهد شد.»