معاصر مشروطه و بانوان شاعر

[اولدوز]

فاطمه سلطان خانم فراهانی (شاهین) خواهر ادیب‌الممالک از توانایی زن گفت و نجات وطن را به دانایی و اقتدار آنها پیوند زد.

وطن فتاده به گرداب و جز به کشتی علم محال باشد جز بر شما نجات وطن

چو دختران وطن علم و دانش آموزند شوند از اثر دانش امهات وطن

زنان به جسم وطن جان و مردها جسمند ز روح و جسم بود جنبش و حیات وطن

ز همت سر انگشت نازپرورشان شود گشوده گره‌ها ز مشکلات وطن

اندیشه نگاران ص 110

 

[اولدوز]

مهرتاج رخشان نیز با مضمون زن و آزادی شعر را آراست و با مباهات به توانایی و دانایی زن سرود:

نسوان شده واقف به حقوق مدنی شان رخشان بکند فتح به لشکرشکنی شان

اندیشه نگاران ص 111



در وصف آزادی نیز که مضمونی تازه بود چنین سرود:

جهدها و کوشش‌ها بایدت در این میدان تا کنی اسیران را آشنای آزادی

جز بقای آزادی، نیست خواهش یزدان جهد می‌کند شیطان در فنای آزادی

اندیشه نگاران ص 112

 

[اولدوز]

نیمتاج سلماسی متهورترین زن شاعر نیز با اشعاری انتقادی، انقلابی‌ترین مضامین را فریاد کشید و این نخستین فریاد زنی شاعر بود که تازیانه وار بر گُرده دولتمردانِ بی کفایت فرود می‌آمد تا آنها را از نابسامانی اوضاع آگاه کند.

کجاست گردنکشان که بوده اندر عجم هنوز تاریخ ما شرف از ایشان برد

کجاست یک شیر نر به عزم بندد کمر تمام این روبهان به سوی زندان برد

اندیشه نگاران ص 114



فخر عظمی ارغون نیز با شوری انقلابی، دغدغه وطن و فساد اجتماع را سرود:

حشمت و فر کیان گر بایدت این خطه را پاک از بیداد ضحاکان دون باید نمود

هر وکیلی را که شد با زور و با زر انتخاب از درون مجلس شورا برون باید نمود

اندیشه نگاران ص 120

 

[اولدوز]

مدتی پس از آن شمس کسمایی با ذهنیتی جدید و مترقی و نگرشی دیگرگونه در پی دگرگونی زبان و صورت شعر کلاسیک برآمد اما سبک تازه را با جدیت دنبال نکرد.

نه یارای خیزم

نه نیروی شرم

نه تیر و نه تیغم بود نیست دندان تیزم

نه پای گریزم

از این روی در دست همجنس خود در فشارم

اندیشه نگاران ص 128



عالمتاج قائم مقامی که جوانیش را در دوره مشروطه گذرانده بود با نگرشی جنسیت‌گرایانه؛ منحصر به فردترین شاعر تاریخ ادبی ایران است. او محصول دوره پرتلاطمی از تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران است که برای نخستین بار، زن، به خودباوری رسید و به جای مضمون‌های تکراری و تقلیدی در شعر، خویشتن زنانه خود را توصیف کرد.

من کیستم آوخ ضعیفه ای کش نام و نشان طعن و تسخری است

دردا که درین بوم ظلمناک زن را نه پناهی نه داوری است

دیوان ژاله ص 120

 

[اولدوز]

به هر ترتیب دستاورد مشروطه در حوزه ادبیات زنان نزدیک‌تر کردن زن به هویت زنانه، خودباوری و دگرگونی نظام اندیشگی او بود. این تأثیر نیکو، شعر زن ایرانی را از احساس محض و عشقی تقلیدی به سوی شعر اندیشه و پندار انسانی و زنانه سوق داد.