معرفی معرفی ساز دایره

[وآنیل]

معرفی ساز دایره:
دایره از جمله سازهای کوبه ای است که در اندازه های مختلفی ساخته شده و حداکثر قطر آن به 50 سانتی متر می رسد. از یک طوق چوبی باریک تشکیل شده که یک طرف آن را پوست کشیده اند. جنس پوست دایره از پوست آهو ، بز یا بره می باشد. به وسیله انگشتان دو دست نواخته می شود. در بیرجند بعضی از دایره ها دوازده ترک می باشند و به صورت دوازده ضلعی ساخته می شوند. این دایره فقط دارای شکلی متفاوتند و از نظر صدا یا شیوه نواختن هیچ تفاوتی با سایر دایره ها ندارند.
این ساز با ابعاد و اندازه های مختلف و تکنیک نوازندگی متنوع در اکثر مناطق اجرا می شود. گاهی نوازنده در حالت نشسته دایره را بر روی زمین گذاشته و آن را به پای خود تکیه داده و شروع به نواختن می کند. برخی از نوازندگان نیز مانند دف ، دایره می نوازند.

 

[وآنیل]

خاستگاه ساز دایره زنگی:

در یکی از روستاهای کولی نشین کرمان به نام «ده نو» بر روی پوست دایره به صورت ضربدری روده گوسفند می کشند تا در هنگام نواختن ، پوست صدایی ترکیبی شبیه به درام را ایجاد کند. در روستای سی ریز زرند نیز ، رقص چوب بازی (چوچاپ) را به جای دهل و نقاره با دایره انجام می دهند.
دراویش و زرتشتیان کرمان نیز از نوعی دایره به نام دپ استفاده می کنند اما شیوه نواختن در میان این دو گروه متفاوت است به این صورت که زرتشتیان این ساز را با انگشت نواخته و از آن در مراسمی چون جشن تیرگان ، مهرگان و سده استفاده کرده و اشعاری به زبان پارسی دری همراه آن می خوانند. اما دراویش نعمت اللهی دپ را با یک دست گرفته و با دست دیگر به صورت آزاد ، به تمام نواحی پوست و حتی کمانه چوبی آن ضربه وارد می کنند.
چندی پیش دف کردستان جایگزین دپ شد اما هم اکنون اکثر نوازندگان خانقاه به دپ نوازی اصیل خود روی آوردند و از دف کمتر استفاده می کنند.

 

[وآنیل]

تفاوت ساز دف و دایره:

به ساز دایره در ابعاد بزرگتر ، «دف» می گویند. این تفاوت ، اندازه صدای دو ساز را نیز متفاوت می کند و در واقع دف نسبت به دایره از صدای بم تری برخوردار است.
دف از کلمه عبری «تف» به معنی زدن و کوبیدن گرفته شده است. این کلمه در زبان سومری «دوب» و در زبان اکدی «دوپو» یا «توپو» خوانده می شد. سپس به زبان آرامی وارد و تبدیل به «دوپ» شد و در عربی به «دُف» و سپس به «دَف» تغییر نام پیدا کرد.

 

[وآنیل]

خصوصیات و ویژگی‌های ساز دایره:

ساز دایره را در اندازه ها و ابعاد مختلف می سازند منتها تفاوتی در صدای نهایی ساز ایجاد نخواهد شد؛ اما نکته ای که در این جا قابل بررسی است، این است که ساز دایره را در مناطق و نواحی مختلف بر اساس آداب و رسوم آن ناحیه، با تکنیک های مختلفی می نوازند؛ حتی گاهی ممکن است در ساختار آن نیز تغییراتی ایجاد کنند.
به طور مثال در روستایی در کرمان به نام ده نو، اهالی منطقه روی پوست دایره، روده های گوسفند را به صورت ضربدری می کشند. به این ترتیب پوست دایره صدایی ترکیبی شبیه به درام ایجاد می کند. هم چنین در روستایی در زرند به نام سی ریز از ساز دایره هنگام رقص چوب (چوب بازی= چوچاپ) استفاده می کنند. این در حالی است که در روستاهای دیگری که این رقص مرسوم است؛ از سازهای دهل و نقاره استفاده می کنند.

 

[وآنیل]

نحوه نواختن ساز دایره:

از آنجایی که این ساز دارای اندازه های مختلف است با تکنیک نوازندگی متنوع در اکثر مناطق اجرا می شود. در جدار چوبی دایره سوراخی وجود دارد که نوازنده انگشت شست دست راست خود را داخل آن می گذارد و بوسیله ی آن ساز را نگه می دارد و با بقیه انگشتان هر دو دست، بر آن می کوبد. نوازنده در حین کوبیدن بر پوست ، ساز را کمی سریع حرکت می دهد تا زنجیرهای کوچکی که به آن متصل شده است صوتی زنگوار حاصل کنند.

 

[وآنیل]

دایره غیر از ایران در کشورهایی همچون افغانستان، آذربایجان، ازبکستان، تاجیکستان و نواحی اویغورنشین چین رواج دارد.

 

[وآنیل]

شناخت ساز دایره:

ساز دایره را در نواحی مختلف به گونه های متنوعی می نوازند. به طور مثال در برخی نقاط این ساز را مانند دف، دو دستی روبروی صورت گرفته و می نوازند. در برخی نقاط دیگر نوازنده نشسته و دایره به پای خود تکیه داده است و در این حالت به نوازندگی می پردازد. البته باید بگوییم که صدای تولید شده در شیوه های مختلف نواختن تغییر نکرده و فقط ریتم آهنگ و تکنیک های نواختن ساز تغییر می کند.

 

[وآنیل]

به طور کلی سازهای کوبه ای دف، دایره و دایره زنگی به دوران قبل از اسلام باز می گردند که البته در آن زمان نام های دیگری داشتند. بررسی حکاکی های به جا مانده از ایرانیان باستان و هم چنین متون و کتیبه های تاریخی توسط باستان شناسان و تاریخ نگاران، نشان می دهد که سازهای کوبه ای دف، دایره و دایره زنگی قدمتی چند هزار ساله دارند.

 

[وآنیل]

خوشبختانه این سازهای اصیل ایرانی هم چنان اصالت خود را حفظ کرده اند و مشتاقان بسیاری دارند. لازم به ذکر است که این سازها در کشورهای همسایه نیز نواخته می شوند چرا که در آن زمان، کشورهای همسایه نیز جزء ایران بودند و در تاریخ ایران باستان نقش بسزایی داشتند. به همین دلیل اصالت این سازهای کوبه ای در آن مناطق نیز حفظ شده است.

 

[وآنیل]

ساختمان دایره:

ساز دایره دارای اندازه ای متوسط و کوچکتر از دف می باشد. این ساز از خانواده سازهای کوبه ای قابدار می باشد. این ساز دارای تعدادی زنجیر است که به دیواره ی چوبین آن متصل شده اند. ساز دایره از یک قاب چوبی و پوست تشکیل شده است. پوستی که برای این ساز استفاده می شود پوست بز، پوست ماهی یا طلق می باشد.