آموزشی معنا و مفهوم علوم انسانی

[HAN]

معنای فلسفه علوم انسانی
ما فلسفه علوم انسانی را به چه معنایی به کار می بریم؟ اگر علوم انسانی را معادل Humanism بگذاریم باید انسانیات ترجمه شود نه علوم انسانی. گاهی علوم انسانی معادل Humanism به کار برده می شود و گاهی هم معادلSocial Scienceکه به معنای علوم اجتماعی است. Science علم است و Social Scienceعلوم اجتماعی است.

 

[HAN]

گاهی هم به معنای دیگری به کار برده می شود؛ همان طور که فارابی به علوم عملی، علوم انسانی هم اطلاق می کند. یعنی علوم انسانی همان علومی هستند که موضوع آن ها با اراده و آگاهی انسان موجود می شود، در مقابل، علوم نظری،علومی هستند که انسان فقط می تواند موضوع آن ها

 

[HAN]

را بشناسد و اگر چه می تواند تصرف نیز بکند؛ ولی این تصرف، یک تصرف بیرونی است یعنی مقوم آن موضوعات، اراده و آگاهی و عمل انسان نیست. مثلاً مهندس کشاورزی، گیاهان و درختان را می شناسد و سعی می کند در آن ها تصرف کند، همانطور که فیزیکدان نیز این کار را انجام می

 

[HAN]

دهد. این علوم را علوم ابزاری می نامند؛ زیرا رهاوردش پیش بینی و پیش گیری حوادث واقعی و عینی است.البته این پیش گیری و پیش بینی در حوزه علوم طبیعی و علوم نظری، با تقسیم بندی هایی که حکمای ما همدرباره علوم داشتند راه دارد، اما این تصرف پیش بینی و پیش گیری در الهیات و ریاضیات که عالم تغییر نیستند راه ندارد. ریاضیات و متافیزیک نیز جز علوم نظری هستند.

 

[HAN]

تقسیم بندی علم به عملی و نظری
فارابی، بوعلی و صدر المتألهین و غیره همگی این تقسیم بندی را دارند.آن ها در یک تقسیم بندی کلی، علوم را به عملی و نظری تقسیم می کنند. علوم نظری در مورد هستی ها بحث می کنند. گاهی هم گفته می شود در مورد بایستی ها صحبت می کند.

 

[HAN]

اما هستی هایی هستند که انسان آن ها را محقق کرده و ایجاد می کند مثل جامعه، اخلاق نیک و غیره. موضوع علوم انسانی اینها هستند که در یک تقسیم بندی یا علوم عملی هستند، یا حکمت عملی اند و یا فلسفه عملی. فلسفه در این جا به معنای عامش که همان علم است به کار برده می شود.

 

[HAN]

در مقابل، فلسفه نظری، حکمت نظری یا علوم نظری است (فلسفه وقتی به معنای عام به کار برده میشود به معنای دانشی است که حکایت از واقع می کند نه به معنای Science قرن نوزدهمی) اما فلسفه، مغالطه، جدل، خطابه یا شعر هم نیست.بلکه دانش روشمندی است که روش آن برهان است. برهان نه به معنای این که تجربه در آن وجود

 

[HAN]

ندارد بلکه به حسب موضوع متفاوت است. ممکن است در بعضی موضوعات از مواد حسی و تجربی هم استفاده کند، ولی گاهی هم از فطریات و از بدیهیات استفاده می کند. این علم و حکمت اگر در مورد موضوعاتی باشد که آن موضوعات به صورت مستقل از اراده و آگاهی انسان وجود داشته باشد و انسان آن ها را فقط می شناسد، این علم نظری است.

 

[HAN]

تقسیم بندی علم به طبیعی و انسانی
یک تقسیم بندی دیگر هم داریم که علم به علوم طبیعی و انسانی تقسیم می شود. علوم طبیعی در این جا همان علومی هستند که با روش تجربی کار می کنند و موضوعشان طبیعت است. در مقابل، علوم انسانی و انسانیات است. مثلاً دانشکده ادبیات و علوم انسانی داریم که شعر و زبان و غیره در آن تدریس می شود. از طرفی هم دانشکده علوم داریم که

 

[HAN]

Science آنجا است. بخشی از علوم، علوم پایه است که در همان دانشکده علوم است و بخشی از آن علوم کاربردی و فنی و مهندسی است. انسانیات علم نیستند بلکه کارهای انسانی هستند که باید فرا بگیریم. در این تقسیم بندی، فلسفه هم جز انسانیات است یعنی محصول انسانی است، مثل شعری که می گوییم. بنابراین فلسفه هم در دانشکده