آموزشی مهارت نقد شدن
- نویسنده موضوع -پریزاد-
- تاریخ شروع
اطلاعات موضوع
جامعه ایران طی سالیان گذشته در بُعد سیاسی و اجتماعی و بَعد خیلی ریشه‌ای تر در بُعد فرهنگی با معضلی مواجه شده است به نام نقد. در حوزه سیاسی در یک سال گذشته اتفاقاتی رخ داده است و هیچ‌ک.س اطلاعات درستی ارایه نمی دهد و هر چه هست هجمه هست و کوبیدن. در حوزه نظر و اندیشه هم کمابیش با این اندیشه‌ها دست به گریبان هستیم. روشنگران و متفکران ما و اساتید دانشگاه دیده ما هنوز به رویکرد مثبت نقد نگاه نمی‌کنند و نقد را زیر سؤال بردن و منفی می‌دانند. نقد کردن هنوز نقد افراد تبلور می‌شود نه نقد تفکر
از این رو اولین سؤال من این است که شاکله یک نقد منصفانه چیست؟ البته با این رویکرد که یک نگاه کاربردی هم بتوانید به ما ارائه دهید که قابل استفاده نیز باشد؟
- اسلامی: در مورد نقد ما باید چند واقعیت را بپذیریم. یکی این‌که نقد تلخ است و تقریباً تا به حال هیچ نوش‌دارویی برای درمان این تلخی ساخته نشده و در دهه‌های آینده نیز به نظر می‌آید نتوان آن را ساخت. این یک واقعیت است که ما معمولاً به لحاظ روانشناختی، هنگامی‌که نقدی متوجه ما می‌شود، احساس ناامنی می‌کنیم و احساس می‌کنیم موقعیت و شخصیت و حیثیتمان به خطر افتاده است و این احساس خطر معمولاً انسان را به فعالیتی بر می‌انگیزد که به اصطلاح روانشناسان می‌گویند پدیده بجنگ و بگریز. یک همچنین حالتی ما را از آرامشی که لازمه تحمل ورزیدن، فکر کردن و پاسخ درست دادن است باز می‌دارد.
- اسلامی: در مورد نقد ما باید چند واقعیت را بپذیریم. یکی این‌که نقد تلخ است و تقریباً تا به حال هیچ نوش‌دارویی برای درمان این تلخی ساخته نشده و در دهه‌های آینده نیز به نظر می‌آید نتوان آن را ساخت. این یک واقعیت است که ما معمولاً به لحاظ روانشناختی، هنگامی‌که نقدی متوجه ما می‌شود، احساس ناامنی می‌کنیم و احساس می‌کنیم موقعیت و شخصیت و حیثیتمان به خطر افتاده است و این احساس خطر معمولاً انسان را به فعالیتی بر می‌انگیزد که به اصطلاح روانشناسان می‌گویند پدیده بجنگ و بگریز. یک همچنین حالتی ما را از آرامشی که لازمه تحمل ورزیدن، فکر کردن و پاسخ درست دادن است باز می‌دارد.
دومین واقعیت در مورد نقد آن است که از نقد گریزی نیست. یعنی ما هیچ راهی نداریم که جلوی نقد دیگران را بگیریم. خواه ناخواه همواره کسانی هستند که با فکر و نظر و مقاله من و یا با موضع من مخالفند و نقد خواهند کرد.
و اما سومین واقعیت که باید آن را بپذیریم آن است که نقد در واقع حق هر کسی است. به این معنا که هنگامی‌که من نظری دادم و رفتاری کردم، این رفتار و نظر من، بازتابی بیرونی پیدا کرد، بازتاب عمومی پیدا کرد، هر ک.س که از رفتار و نظر من متأثر می‌شود و یا مستقیم و غیرمستقیم مخاطب رفتار و یا نظر من قرار می‌گیرد حق دارد درباره نظر داوری کند.
و اما سومین واقعیت که باید آن را بپذیریم آن است که نقد در واقع حق هر کسی است. به این معنا که هنگامی‌که من نظری دادم و رفتاری کردم، این رفتار و نظر من، بازتابی بیرونی پیدا کرد، بازتاب عمومی پیدا کرد، هر ک.س که از رفتار و نظر من متأثر می‌شود و یا مستقیم و غیرمستقیم مخاطب رفتار و یا نظر من قرار می‌گیرد حق دارد درباره نظر داوری کند.
نکته‌ای که وجود دارد که هر چند که الآن نمی‌توان به طور دقیق و کامل، به خصوص با این‌که مرزهای خصوصی و عمومی به هم ریخته شده است، بین فضای عمومی و فضای خصوصی، تفکیک کرد. اما در مجموع می‌توانیم بین حوزه خصوصی و حوزه عمومی تفاوت بگذاریم. من در حوزه خصوصی خودم، هر رفتاری که بکنم به خودم و خدای خودم مربوط است. این در حوزه خصوصی و اگر کسی بخواهد سر از کار من دربیاورد به لحاظ اخلاقی نامش تجسس، عیب‌جویی و فضولی در کار دیگران و ... تلقی می‌شود.
یعنی اگر من در خانه خودم نشستم و در خانه را بستم و در خانه رفتار خاصی از من سر زد کسی حق ندارد در مورد این رفتار من، نقد و داوری و اظهارنظر کند. این یک امر خصوصی است. اما آن رفتاری که من بیرون از خانه و در فضای عمومی انجام می‌دهم در مقام سخنرانی و یا کتابی و مقاله‌ای می‌نویسم و در آن نظری را بیان می‌کنم در واقع با این مقاله و سخنرانی و رفتار، من هر انسانی را که بالقوه می‌تواند مخاطب گفتارم باشد، مورد خطاب قرار می‌دهم. در نتیجه این شخص حق دارد که درباره سخن و رفتار و موضع من داوری کند و این داوری گاهی وقت ها به سود من است و گاهی وقتها به زیان من. اگر به سود من باشد یعنی من بپسندم، می‌شود تعریف و تمجید؛ اگر نپسندم، می‌شود نقد.
هیچ راهی برای گریز از نقد وجود ندارد. بدین معنا ما با توجه با این سه واقعیت همواره با نقد مواجهیم و هیچ راه گریزی از نقد نداریم. اما متأسفانه به دلایل متعددی از جمله نداشتن سواد انتقادی، تربیت اخلاقی، شناخت عقلانی، قدرت تحلیل مسائل و حب و بغض ها و ضعف‌های شخصیتی، حقارت‌ها و ... معمولاً این نقد که حق من است عملاً آلوده می‌شود به حربه‌ای و دشنه‌ای برای زخم زدن به دیگران و یا دفاع کردن از موقعیت خود و چیزهایی از این قبیل. این جاست که معمولاً نقدها، نقدهای آلوده‌ای هستند و نقد جامع و کامل و پاک و منصفانه‌ای نیست و ما به جای این‌که بکوشیم درباره نقد و تقسیم‌بندی‌های نقد، خیلی وقت صرف کنیم، باید بکوشیم به نقد درست برسیم.
نقد منصفانه، نقدی است که جامعه علمی و فرهنگی ما آن را می‌‌پسندد و از آن استقبال می‌کند.
نقد منصفانه، نقدی است که جامعه علمی و فرهنگی ما آن را می‌‌پسندد و از آن استقبال می‌کند.
ما برای این‌که به سواد نقد و یا فاکتورهایی که برشمردید برسیم باید چه کنیم؟ این موارد اکتسابی است یا ذاتی؟
- اسلامی: قطعاً منطق اخلاق و منطق دینداری اقتضا می‌کند که این مسائل را اکتسابی بدانیم نه ذاتی. آدم هایی هستند که مهارت هایی بلدند و ظرافت هایی دارند که این نقدها را خیلی خوب منتقل کنند. اما به نظر من تمام این ها اکتسابی هستند. یعنی ما نیازمند سوادآموزی هستیم، همان گونه که می‌توانیم بیاموزیم، بخوانیم و بنویسیم، باید بیاموزیم انتقاد کنیم و این سوادآموزی در عرصه انتقاد، نیازمند مهارت ها و توانمندی هایی است که این توانایی ها را باید از کودکی در خودمان و فرزندانمان و جامعه خودمان نهادینه کنیم تا به سطح کلان برسیم. یعنی در واقع، وقتی ما با این مواردی که اشاره کردید در طی سال گذشته تا این جا مواجهیم، در واقع بازتاب خیلی از مسایل فرهنگی جامعه ما است نه این‌که یک امر خلق الساعه، ساده و سطحی باشد، بلکه ریشه‌دار است و جامعه ما در مجموع نسبت به نقد خیلی تحمل ندارد. اما چه کار کنیم تا به این نقد برسیم
- اسلامی: قطعاً منطق اخلاق و منطق دینداری اقتضا می‌کند که این مسائل را اکتسابی بدانیم نه ذاتی. آدم هایی هستند که مهارت هایی بلدند و ظرافت هایی دارند که این نقدها را خیلی خوب منتقل کنند. اما به نظر من تمام این ها اکتسابی هستند. یعنی ما نیازمند سوادآموزی هستیم، همان گونه که می‌توانیم بیاموزیم، بخوانیم و بنویسیم، باید بیاموزیم انتقاد کنیم و این سوادآموزی در عرصه انتقاد، نیازمند مهارت ها و توانمندی هایی است که این توانایی ها را باید از کودکی در خودمان و فرزندانمان و جامعه خودمان نهادینه کنیم تا به سطح کلان برسیم. یعنی در واقع، وقتی ما با این مواردی که اشاره کردید در طی سال گذشته تا این جا مواجهیم، در واقع بازتاب خیلی از مسایل فرهنگی جامعه ما است نه این‌که یک امر خلق الساعه، ساده و سطحی باشد، بلکه ریشه‌دار است و جامعه ما در مجموع نسبت به نقد خیلی تحمل ندارد. اما چه کار کنیم تا به این نقد برسیم
نقد منصفانه، نقدی است که جامعه علمی و فرهنگی ما آن را می‌‌پسندد و از آن استقبال می‌کند.
* ما برای این‌که به سواد نقد و یا فاکتورهایی که برشمردید برسیم باید چه کنیم؟ این موارد اکتسابی است یا ذاتی؟
- اسلامی: قطعاً منطق اخلاق و منطق دینداری اقتضا می‌کند که این مسائل را اکتسابی بدانیم نه ذاتی. آدم هایی هستند که مهارت هایی بلدند و ظرافت هایی دارند که این نقدها را خیلی خوب منتقل کنند. اما به نظر من تمام این ها اکتسابی هستند. یعنی ما نیازمند سوادآموزی هستیم، همان گونه که می‌توانیم بیاموزیم، بخوانیم و بنویسیم، باید بیاموزیم انتقاد کنیم و این سوادآموزی در عرصه انتقاد، نیازمند مهارت ها و توانمندی هایی است که این توانایی ها را باید از کودکی در خودمان و فرزندانمان و جامعه خودمان نهادینه کنیم تا به سطح کلان برسیم. یعنی در واقع، وقتی ما با این مواردی که اشاره کردید در طی سال گذشته تا این جا مواجهیم، در واقع بازتاب خیلی از مسایل فرهنگی جامعه ما است نه این‌که یک امر خلق الساعه، ساده و سطحی باشد، بلکه ریشه‌دار است و جامعه ما در مجموع نسبت به نقد خیلی تحمل ندارد. اما چه کار کنیم تا به این نقد برسیم
* ما برای این‌که به سواد نقد و یا فاکتورهایی که برشمردید برسیم باید چه کنیم؟ این موارد اکتسابی است یا ذاتی؟
- اسلامی: قطعاً منطق اخلاق و منطق دینداری اقتضا می‌کند که این مسائل را اکتسابی بدانیم نه ذاتی. آدم هایی هستند که مهارت هایی بلدند و ظرافت هایی دارند که این نقدها را خیلی خوب منتقل کنند. اما به نظر من تمام این ها اکتسابی هستند. یعنی ما نیازمند سوادآموزی هستیم، همان گونه که می‌توانیم بیاموزیم، بخوانیم و بنویسیم، باید بیاموزیم انتقاد کنیم و این سوادآموزی در عرصه انتقاد، نیازمند مهارت ها و توانمندی هایی است که این توانایی ها را باید از کودکی در خودمان و فرزندانمان و جامعه خودمان نهادینه کنیم تا به سطح کلان برسیم. یعنی در واقع، وقتی ما با این مواردی که اشاره کردید در طی سال گذشته تا این جا مواجهیم، در واقع بازتاب خیلی از مسایل فرهنگی جامعه ما است نه این‌که یک امر خلق الساعه، ساده و سطحی باشد، بلکه ریشه‌دار است و جامعه ما در مجموع نسبت به نقد خیلی تحمل ندارد. اما چه کار کنیم تا به این نقد برسیم
در واقع ما باید 2، 3 تا کار انجام دهیم. یکی ظرفیت‌پذیری نقد را در مقامی که مورد نقد واقع می‌شویم در خودمان افزایش دهیم. یعنی هنگامی‌که مرا نقد می‌کنند من باید بیاموزم ظرفیت‌پذیری را در نقد افزایش دهم. از آن طرف هنگامی‌که من می‌خواهم دیگری را نقد کنم باید این مهارت را بیاموزم که هنرمندانه نقد کنم. یعنی این دو مهارت باید پایاپای و متناسب با هم رشد کنند. همچنین ما نیازمند اخلاقیات نقد هستیم. من به اجماع در مورد این 3 نکته صحبت خواهم کرد.
اولین مسأله در مورد ظرفیت نقد است که من باید بیاموزم ظرفیت‌پذیری نقد را در خودم افزایش دهم. به این گونه که تمرین کنم، تلقین کنم و این نکته را باور کنم که نقد من لزوماً نفی من نیست. خیلی وقت ها ممکن است کسی موضع مرا نقد کند، سخن من را نقد کند، رفتار مرا نقد کند اما این نقدهایی که متوجه بخشی از رفتار و گفتار و کردار من می‌شود، نقد کل وجود من نیست؛ پس نقد را نفی ندانیم. نقد صرفاً جمله‌ای است که متوجه یک رفتار، یک موضع و یک کردار شده باشد.
اولین مسأله در مورد ظرفیت نقد است که من باید بیاموزم ظرفیت‌پذیری نقد را در خودم افزایش دهم. به این گونه که تمرین کنم، تلقین کنم و این نکته را باور کنم که نقد من لزوماً نفی من نیست. خیلی وقت ها ممکن است کسی موضع مرا نقد کند، سخن من را نقد کند، رفتار مرا نقد کند اما این نقدهایی که متوجه بخشی از رفتار و گفتار و کردار من می‌شود، نقد کل وجود من نیست؛ پس نقد را نفی ندانیم. نقد صرفاً جمله‌ای است که متوجه یک رفتار، یک موضع و یک کردار شده باشد.
