آموزشی نخستین گام‌های تحلیل یک داستان کوتاه

[Tara Motlagh]

داستان‌های کوتاه، کوتاه‌تر و معمولاً پیچیده‌تر از اکثر رمان‌ها یا نمایشنامه‌ها هستند؛ پس تحلیل و کالبدشکافی آن‌ها به ظرافت، دقت و آگاهی بیشتری نیاز دارد. در تحلیل یک داستان کوتاه پیام‌هایی که نویسنده قصد دارد به خوانندگان خود منتقل کند از بیشترین اهمیت برخوردار است.

 

[Tara Motlagh]

پس برای برداشت نزدیک‌تر به ذهنیت نویسنده لازم است علاوه بر شناخت دقیق عناصر داستان، به چند نکته و راهکار نیز توجه شود. درواقع برای لذت بردن مضاعف از داستان کوتاه، دانستن مبانی تحلیل داستان مهم است. در این مقاله گام‌های نخست برای شروع تحلیل داستان کوتاه را معرفی و تا حدودی باز می‌کنم.

 

[Tara Motlagh]

مهم‌ترین اصول شروع تحلیل داستان کوتاه به شرح زیر هستند:

1-کنجکاوی در ذهنیت و پیام نویسنده

برای شروع تحلیل داستان کوتاه اولین محرک، حس کنجکاوی است. علاقه به این که کشف کنیم نویسنده از نوشتن این داستان چه منظوری داشته و بر چه باور یا ارزشی انگشت گذاشته است.

 

[Tara Motlagh]

مخاطبی می‌تواند در تحلیل داستان کوتاه موفق باشد که داستان را تنها برای سرگرمی و گذران زمان فراقت نمی‌خواند؛ بلکه از کشف لایه‌های پوشیدۀ داستان بیشتر لذت می‌برد. مخاطبی که بعد از خواندن داستان تا مدت‌ها به ماجرا، گفتگوها و خط داستان می‌اندیشد. در ذهن خود بارها رخدادها و صحنه‌های داستان را بازآفرینی می‌کند و به دنبال ردی از اشتراک میان آثار یک نویسنده می‌گردد.

 

[Tara Motlagh]

با چنین کنجکاوی و اشتیاقی می‌توان یک داستان کوتاه را به‌خوبی تحلیل کرد؛ جوری که در پایان باز هم بخواهید چیزی از زیر لایه‌های داستان بیرون بکشید و برای دوباره خواندن و اندیشیدن به عمق کلمات بی‌قرار باشید.

 

[Tara Motlagh]

هرچند داستان کوتاهی که تحلیل می‌کنید ساده و کوتاه باشد، باز هم کنجکاوی در کلمات، جمله‌ها و شیوۀ پشت‌سر هم قرار گرفتنشان اشتیاق شما را برای کشف درک تازه‌ای از مقصود نویسنده، بهترین محرک ذهن برای تحلیل داستان است. هر داستان کوتاه ساده‌ای هم می‌تواند برای مخاطب کنجکاو حاوی گوهری برای استخراج باشد.

 

[Tara Motlagh]

2-شناخت عناصر داستان

دربارۀ عناصر داستان گفتن و نوشتن در این مقاله تنها به درازگویی و تکرار می‌انجامد؛ پس شناخت عناصر داستان را به منابع معتبر این مقوله سپرده و به اهمیت درک جایگاه و شیوۀ به‌کارگیری آن‌ها در داستان می‌پردازم.

 

[Tara Motlagh]

شایسته است از ابتدای این بحث تأکید کنم که ضروری است مخاطب تحلیل‌گر تمام عناصر تشکیل‌دهندۀ داستان را کاووش کرده و یک‌به‌یک از میان داستان بیرون بکشد. برای آسان شدن این کار پیشنهاد می‌کنم از ابتدای خوانش داستان، لیستی از تمامی عناصر داستان همراه داشته باشید و هرکدام را حین خوانش اولیه تشخیص دادید، با ذکر صفحه و سند داستانی یادداشت کنید.

 

[Tara Motlagh]

عناصر داستانی که به‌راحتی تشخیص داده نمی‌شوند و نشانگر چیره‌دستی نویسنده هستند، باید در خوانش‌های بعد و در پیچاپیچ لایه‌های داستان کشف شوند. برای حصول این دستاورد لازم است مخاطب تحلیل‌گر داستان را چندبار بخواند یا تحلیل‌ها یا نقدهایی را مرور کند که بر آن داستان نوشته شده؛ سپس آرای تحلیل‌گران و منتقدان دیگر را با نظر خود مقایسه کند. از پیچیده‌ترین عناصر داستان می‌توان به درون‌مایه و لحن اشاره کرد؛ به‌خصوص لحن داستان‌هایی که نسخۀ ترجمه شدۀ آن‌ها را می‌خوانیم.

 

[Tara Motlagh]

3-خلاصه‌نویسی

برای لذت بردن از تحلیل یک داستان کوتاه، خواندن یک‌باره و خلاصه‌نویسی از ماجرای داستان بهترین و ساده‌ترین کار است. از آن‌جا که در تعریف داستان کوتاه آورده‌اند: «داستان کوتاه نوشته‌ای است که در یک نشست می‌توان آن را خواند.»