آموزشی نخستین گام‌های تحلیل یک داستان کوتاه

[Tara Motlagh]

پس آسان‌ترین راه شروع تحلیل داستان کوتاه این است که ابتدا آن داستان را در یک نشست بخوانید و بلافاصله خلاصه‌ای در حد یک پاراگراف از آن بنویسید. سپس این خلاصه را بارها بخوانید و سعی کنید آن را در یک جمله کوتاه کنید. به این طریق معمولاً به طرح داستان و بهتر از آن، به درون‌مایۀ داستان دست خواهید یافت.

 

[Tara Motlagh]

4-بررسی تم‌های داستان

اگر به چند داستان کوتاهی دقت کنید که در ذهنتان ماندگار شده‌اند، در خواهید یافت که آن داستان‌ها برای ذهن شما دارای رنگ و حس‌وحال خاصی هستند. مثلاً داستان معروف «داش آکل» اثر ماندگار صادق هدایت، تم و حال‌وهوای لوطی‌گری و جوانمردی دارد.

 

[Tara Motlagh]

یا داستان «تپه‌هایی همچون پیل‌های سپید» اثر درخشان ارنست همینگوی، تم و حال‌وهوای آزردگی و دل‌زدگی را به ذهن مخاطب القا می‌کند. بنابراین تشخیصتم داستان، شاه‌کلید یک تحلیل ارزشمند است. برای تشخیص این ویژگی در داستان کوتاه لازم است مخاطب تحلیل‌گر داستان را چندبار و در حالات متنوعی از خلق‌وخوی خود بخواند و درک خود را از حس‌وحال نویسنده هنگام خلق آن داستان یادداشت کند.

 

[Tara Motlagh]

5-روان‌شناسی شخصیت‌های داستانی

با قاطعیت باید گفت که مهم‌ترین بخش تحلیل یک داستان کوتاه، به‌خصوص داستان‌های مدرن و پست‌مدرن، شناخت درست شخصیت داستانی است. چگونگی پرداخت شخصیت توسط نویسنده و میزان تأثیرگذاری شخصیت داستانی بر ذهن و حافظۀ مخاطب، ارتباط مستقیم با لایه‌های روان‌شناختی شخصیت دارد.

 

[Tara Motlagh]

برای شناخت درست یک شخصیت داستانی لازم است مخاطب تحلیل‌گر مطالعات قابل استنادی در زمینۀ روان‌شناسی شخصیت، شناخت مکانیسم‌های دفاع روانی و ناهنجاری‌های روانی داشته باشد. این آگاهی‌ها در کنار آموختن شیوۀ صحیح تحلیل روانکاوانۀ داستان، از شما یک تحلیل‌گر حرفه‌ای خواهد ساخت.

 

[Tara Motlagh]

برای بعضی اختلالات و بیماری‌هایی که شاید مخاطب تحلیل‌گر اطلاع علمی درستی دربارۀ آن‌ها نداشته باشد، لازم است از تحلیل‌های دیگری از آن داستان بهره بگیرد که در اینترنت و منابع تحلیل داستان موجود است.

 

[Tara Motlagh]

سپس باید بار دیگر داستان را بخواند و این‌بار تمام تمرکز خود را روی کشف لایه‌های روان‌شناسانۀ داستان بگذارد. تحلیل‌گر باید به این نکته توجه داشته باشد که در علم و ادبیات امروز، تحلیلی شایستۀ استناد و ارزش‌گذاری است که به بیشتر لایه‌های روان‌شناسانۀ داستان پرداخته باشد. پس تنها تحلیل چگونگی شخصیت‌پردازی کافی نیست و باید شخصیت را کالبدشکافی کرد.

 

[Tara Motlagh]

6-آدرس‌دهی

هنگام تحلیل داستان کوتاه، هرکجا که به ویژگی بارزی از داستان اشاره می‌کنید، لازم است سندی از اعتبار سخنتان ارائه کنید. برای این کار باید بعد از مطرح کردن برداشتتان از هر بخش و لایه‌ای از داستان، آدرس جمله یا جمله‌هایی که باعث آن برداشتتان شده‌اند را ذکر کنید.

 

[Tara Motlagh]

مثلاً اگر دربارۀ صحنه‌پردازی زیبای داستان نظر می‌دهید، جمله‌های زیبایی از متن داستان مثال بزنید که باعث ایجاد حس خوبی در برداشت شما از صحنۀ داستانی شده است. این کار نشان‌دهندۀ مهارت شما در تحلیل داستان کوتاه است و خوانندۀ تحلیل شما را مطمئن می‌کند که شما تنها ذهنیت خودتان را به او تحمیل نمی‌کنید، بلکه بر اساس مستنداتی از متن داستان نظر می‌دهید.

 

[Tara Motlagh]

گرچه تحلیل داستان کوتاه خزیدن زیر لایه‌های آشکار و نهان داستان است و ذهن کنجکاو و علاقه‌ای همراه با سماجت می‌طلبد؛ اما برای تحلیل ارزشمند یک داستان کوتاه کافی نیست. تحلیل داستان کوتاه به‌نوعی مهندسی معکوس داستان است.