آموزشی نشانه شناسی و نقد ادبیات داستانی معاصر

[Tara Motlagh]

برتراند گرواس (Bertrand Gervais) بر کنش خواندن تأکید کرده و مشخصه‌های ساختاری شبکه‌ی مفهومی کنش‌ها، دریافت آن‌ها از دیدگاه نشانه‌شناختی، منطق کنش‌ها و علوم شناختی را مشخص کرده است. او با در نظر گرفتن سطح خوانش شناختی باعث رهایی مطالعات نشانه‌شناختی از تحلیل‌‌های ساخت‌گرایانه و پساساخت‌گرایانه شد. جولیو پینتو (Julio C.M. Pinto) نیز در پیروی از رویکرد پرس، برای مطالعه‌ی زمان، رویکردی معنایی-نشانه‌ای اتخاذ کرده و بدین وسیله باعث عبور نشانه‌شناسی از مرحله‌ی ساخت‌گرایی شده است.

 

[Tara Motlagh]

او به مطالعه‌ی رفتار خواننده به لحاظ روابط زمانی و شگردهای خواندن در نظریه‌ی معنایی- نشانه‌ای پرداخته است.
درواقع نشانه‌شناسی ادبی در دو حوزه‌، مورد مطالعه قرار گرفته است: نخست در حوزه‌ی نظریه‌ی نشانه‌شناختی خوانش متن که همان رابطه‌ی نشانه‌ها با دیگر نشانه‌ها (بعد نحوی) یا با اشیاء مورد دلالت (بعد معنایی) تلقی می‌شود. دوم، مطالعاتی در حوزه‌ی کارکرد میانجی نشانه‌ی ادبی میان صورت نمادین و مادیت جهان که همان رابطه‌ی نشانه با تفسیرگر است (بعد کاربردی)، که مجموع این مطالعات در راستای نشانگی مورد نظر موریس قرار دارند و بیشتر نشانه‌شناسان امروزه کم و بیش ادامه‌دهنده‌ی تفکر پرسی هستند.

 

[Tara Motlagh]

نشانه‌شناسی ادبیات داستانی در ایران
مباحت نشانه‌شناسی ادبیات داستانی در ایران بیشتر در کارگاه‌های آموزشی، پایان‌نامه‌ها و مجلات پژوهشی دانشگاهی مطرح شده است، به طوری که رویکردها و نظریه‌های متفاوتی در پژوهش‌های انجام شده دیده می‌شوند، اعم از بررسی‌های ساخت‌گرا، پساساخت‌گرا، شناختی، اجتماعی و غیره. برخی از مقالات منتشر شده در مجله‌هایی از جمله جستارهای زبانی، نقد ادبی، پژوهش‌نامه فرهنگستان هنر و غیره با رویکردهای مختلفنشانه‌شناسی به تألیف درآمده‌اند، اما لزوم حضور مجله‌ای مختص به نشانه‌شناسی به شدت احساس می‌شود.

 

[Tara Motlagh]

همچنین در زمینه‌ی کتاب‌های تألیف شده در حوزه‌ی نشانه‌شناسی ادبیات داستانی، با فقر منابع رو به رو هستیم و جز تعدادی انگشت‌شمار، کتاب‌های چندانی در دست نیست که از آن جمله می‌توان به پ‍س‍ت‌م‍درن‍ی‍زم‌ و ن‍ش‍ان‍ه‌ش‍ن‍اس‍ی‌ در ادب‍ی‍ات‌ داس‍ت‍ان‍ی‌اثر ح‍م‍ی‍درض‍ا ف‍ردوس‍ی‌ (۱۳۷۶)، استعاره و مجاز در داستان اثر محمدرضا اصلانی (۱۳۸۶) و کارکرد گفتمانی سکوت در داستان کوتاه اثر لیلا صادقی (۱۳۹۱) اشاره کرد.

 

[Tara Motlagh]

اصلانی (۱۳۸۶) به تحلیل بوف کور، سنگ صبور و شازده احتجاب در چارچوب نظریات یاکوبسن پرداخته است. صادقی (۱۳۹۱) با ارائه‌ی ابزاری برای شناسایی سکوت یا جاهای خالی درون متن، به نوعی به نشانه‌شناسی سکوت یا ناگفته‌های درون متن در پنج داستان از پنج نویسنده‌ی مختلف پرداخته و راهی برای تحلیل داستان با استفاده از ابزار سکوت پیشنهاد کرده است.

 

[Tara Motlagh]

همچنین می‌توان به پایان‌نامه‌ی سیمین‌دخت گودرزی (۱۳۸۴) با عنوان «نشانه‌شناسی زبان بوف کور صادق هدایت» اشاره کرد که البته صرفن مطالعه‌ای توصیفی بر نشانه‌های ساختاری، استعاری و مجازی و برخی نشانه‌های دیگر به شمار می‌رود. همچنین سالومه بحرینی‌فر (۱۳۸۴) در پایان‌نامه‌ی خود با عنوان «‏نشانه‌شناسی در ادبیات معاصر ایران»٬ به تحلیل واژه‌های به‌کار رفته در داستان‌های کوتاه دهه‌های۳۰-۲۰و به تفسیر واژه‌ها و ترکیب آن‌ها از نظر نشانه‌شناسی و پیش‌زمینه‌های اجتماعی-فرهنگی می‌پردازد. همچنین پایان‌نامه‌ی دیگری با عنوان «بررسی روایی داستان «داش‌آکل»: رویکرد نشانه– معناشناختی» از سوی پروین جهانی (۱۳۸۸) انجام شده که در آن به بررسی ساخت‌های روایی اثر با بهره‌گیری از الگوی مکتب فرانسه پرداخته است.