آموزشی نقد و سبک‌شناسی یک اثر ادبی

[Tara Motlagh]

یکی از مسائل اساسی در بررسی متون نظم و نثر، نقد سبک‌شناسی است. منتقد در بررسی سبک‌شناسانه تنها به واژگان و دستور زبان اثر نمی‌پردازد؛ بلکه به سبک (style) نویسنده نیز نظر دارد. البته صرفاً محتوای مطلوب و واژگان زیبا کافی نیست؛ چیزی که مهم است شیوه بیان منحصربه‌فرد، خلاقانه و زیباست.

 

[Tara Motlagh]

در تاریخ نقد سبک‌شناسانه آمده است، افلاطون سبک را کیفیتی می‌دانسته که در برخی از آثار وجود دارد یا ندارد. او سبک را محصول عوامل متعددی می‌داند که در نوشته‌ای جمع می‌شود و آن را از دیگر نوشته‌ها متمایز می‌کند. در نقد سبک‌شناسی درک و بازنمود این کیفیت است که اهمیت دارد.

 

[Tara Motlagh]

جمال میرصادقی درباره سبک می‌نویسد: «سبک به رسم و طرز بیان اشاره دارد؛ تدبیر و تمهیدی است که نویسنده در نوشتن به کار می‌گیرد. به این معنی که انتخاب کلمه، ساختمان دستوری، زبان مجازی، تجانس حروف و دیگر الگوهای صوتی در ایجاد سبک دخیل هستند. آرایش کلمات به طریقی که به‌سرعت، فردیت نویسنده و فکر و نیت او را بیان کند.»

 

[Tara Motlagh]

او در جای دیگر می‌گوید: «سبک نویسنده، درک و قضاوتی را که او از جهان دارد منعکس می‌کند و به کمک آن به این درک و قضاوت، صورت عینی می‌دهد.»

 

[Tara Motlagh]

البته دیگر منتقدان سبک را تنها طرز بیان نمی‌دانند. دکتر محمد مندور در کتاب نقد و ادب می‌گوید: «مقصود از سبک، تنها چگونگی تألیف از نظر لفظی نیست؛ بلکه مقصود روش کلی نویسنده در کیفیت تألیف، تعبیر، اندیشه و احساس است.»

 

[Tara Motlagh]

با این مقدمه، منتقد در نقد سبک‌شناسی باید علاوه بر طرز بیان، بر جهان اثر، اندیشه‌ها و احساسات خاص نویسنده نیز توجه داشته باشد؛ چه‌بسا اندیشه‌ای که با آن می‌توان نویسنده را شناخت، همان‌گونه که طرز بیان یک نویسنده ممکن است او را از نویسندگان دیگر متمایز سازد.

 

[Tara Motlagh]

برخی منتقدان نظیر علی‌اکبر کسمایی در کتاب نویسندگان پیشگام معتقدند؛ نویسنده راستین کسی است که همچون دیگران ننویسد و «اصیل در نظر، اصیل در کلام، اصیل در اندیشه و اصیل در تصویر و لهجه» باشد.

 

[Tara Motlagh]

جان کلام اینکه؛ یک منتقد کاربلد در نقد سبک‌شناسی بر:

• شیوه بیان نویسنده؛
• احساسات و اندیشه‌های خاص او؛
• قدرت و اصالت کلام؛
• تصویرسازی‌های ذهنی بکر و بدیع نویسنده؛
• میزان اطلاع وی از فرهنگ‌های لغوی؛
• میزان رخداد مکاشفه در او و انتقال آن به اثر؛
• و مقلد بودن یا نبودن نویسنده،
انگشت می‌گذارد.

 

[Tara Motlagh]

سبک‌ها با توجه به نام نویسندگان، دوره تاریخی، زبان، موضوع، موقعیت جغرافیایی، مخاطبان، اهداف و…؛ تقسیم‌بندی‌های جداگانه دارند؛ برای مثال، سبک خراسانی، سبک بیهقی، سبک قرن پنجم، سبک گزارشی، سبک فلسفی، سبک عامیانه و…

 

[Tara Motlagh]

این را هم اضافه کنم که محسن ذوالفقاری بین «سبک ادبی» و «تکنیک ادبی» تفاوت قائل است و معتقد است؛ نباید این دو را به جای هم به کار برد؛ زیرا تکنیک واژه‌ای «عام» است و سبک «جزئی» از تکنیک به شمار می‌آید و یکی از عناصر داستان است.
در یک جمله، سبک درباره بافت یک نوشته سخن می‌گوید و بافت «آمیزه‌ای از زبان، معنا و موسیقی است.»