آموزشی نقد و مشروطیت

[آسو]

در روزگار مشروطه ادبیات پایداری دیگرباره ظهور می‌کند و شاعران و نویسندگان این دوره در مقابل استبداد و نابرابری اجتماعی، نقش مصلح اجتماعی را ایفا کرده و مضامینی چون آزادی، قانون، مخالفت با سلطه بیگانگان، برابری زن و مرد، تجددخواهی، وطن‌دوستی و... را مطرح کرده‌اند

 

[آسو]

در این دوره هنرمندان با هنر خویش به مبارزه با حُکام و سیاست‌های آنان می‌پردازند و عرصه را برای بروز و ظهور عواطف عمیق ملی و میهنی فراهم می‌سازند. شاعرانی همچون عارف قزوینی، فرخی یزدی، محمد تقی بهار و... به تبعیت از ادبیات اروپایی، مضامین پایداری را وارد شعر مشروطه کرده‌اند

 

[آسو]

در دوران حکومت پهلوی نیز اختناق حکومت، وابستگی به بیگانگان و پیش-آمدهایی چون ملی شدن صنعت نفت، نهضت جنگل، قیام پانزده خرداد، تبعید امام خمینی (رحمةالله‌علیه) و...

 

[آسو]

باعث پیروزی انقلاب اسلامی و همینطور رونق ادبیات پایداری شده است

 

[آسو]

دوران پهلوی

در دوران پهلوی، به ویژه دوره ‌پهلوی دوم و در دهه ‌چهل و پنجاه شمسی، به دلیل محدود شدن آزادی سیاسی-اجتماعی و فشار بر قشر روشن‌فکر جامعه، ادبیات به سمت انتقاد و اعتراض کشیده می‌شود.

 

[آسو]

ادبیات اعتراضی در این دوره به دو شاخه ‌عمده تقسیم شده است. یک شاخه، جریان چپ و نزدیک به کمونیسم و حزب توده که بیشتر "شعر خلقی" نامیده شده و دیگری شاخه ‌مذهبی و اسلام‌گرا است.

 

[آسو]

در شاخه ‌مذهبی که تحت تاثیر تعالیم علی شریعتی و سخنرانی‌های امام خمینی (رحمةالله‌علیه) شکل گرفته بود، شاعران و نویسندگان خود را در برابر مرام و مسلک خویش و همینطور جامعه، مردم و میهن متعهد می‌دانند. شاعران این جریان، بیش از آنکه یک شاعر بوده باشند؛ یک انقلابی و شخصیت سیاسی محسوب می‌شده که از شعر و هنر برای انتقاد و مبارزه بهره می‌جسته است.

 

[آسو]

‌از بارزترین درون‌مایه‌های این شعر می‌توان به این موارد اشاره کرد: مساله غرب‌ستیزی و دشمنی با امپریالیسم آمریکا، توجه به نمونه‌های موفق انقلاب‌های ضد استعماری جهان، توصیف زندان‌ها و شکنجه‌گاها و اعدام مبارزان، بزرگداشت نام آزادی‌خواهان، پرداختن به مضامین دینی و شخصیت‌های مذهبی به ویژه امام خمینی (رحمةالله‌علیه)، ‌محکوم کردن هنر و شعر غیر متعهد و.... [۱۲] ‌این جریان که در به ثمر نشستن انقلاب اسلامی، نقش مؤثری را ایفا کرده بود

 

[آسو]

در ادبیات دفاع مقدس نیز حضوری پررنگ داشته است. این جریان در دهه ‌شصت، انبوهی از مجموعه اشعار، داستان‌ها و نمایش‌نامه‌ها با گرایش اسلامی تولید می‌کند که امروز با نام ادبیات انقلاب اسلامی شناخته می‌شوند. [۱۳] از مهمترین شاعران و نویسندگان این جریان می‌توان این نام‌ها را برشمرد: علی شریعتی، جلال آل‌احمد، نعمت میرزازاده، علی موسوی گرمارودی، طاهره صفارزاده و...
شاخه ‌دیگر شعر اعتراضی در دوره پهلوی دوم به ویژه در دهه چهل و پنجاه، شعر چپ‌گرا و چریکی است

 

[آسو]

خسرو گلسرخی، نماینده ‌تمام عیار این شاخه از شعر مبارزه و اعتراض است. توجه و تاکید شاعران این جریان بیش از هر چیز دیگری بر "خَلق" است و خود را فدایی خلق می‌دانند و در اشعار خویش همواره از خلق سخن می‌گویند. [۱۴] در شعر این شاعران مانند شاعران شاخه ‌مذهبی، از یاس و نومیدی خبری نیست و امید به آینده ‌روشن و دگرگونی در اشعار موج می‌زند. «درونمایه ‌تازه ‌شعر این دوره عبارت است از ستایش قهرمانان مبارزه ‌مسلحانه، وصف شکنجه‌ها و زندان‌ها و میدان‌های اعدام، درهم کوبیدن همه ‌عوامل یاس و ناامیدی که در دور قبل بود و انتظار آمدن چیزی که مثل بهار از همه سو می‌آید». ‌ [۱۵] برخی از شاعران و نویسندگان مطرح این جریان عبارتند از: محمود دولت‌آبادی، سیاوش کسرایی، سعید سلطان‌پور، اسماعیل خویی، احمد شاملو، نعمت آزرم و...