آموزشی نقد چیست؟

[vian]

معنی انتقاد عبارت است از اعمال قضاوتی منفی که بویژه در مورد شیوه های سلوک ، ادبیات یا محصولات فرهنگی بطور عام صورت میگیرد . بررسی انتقادی متون مذهبی ، فعالیتی بود که به عنوان نوعی حربه ی مناقشات دینی در جریان اصلاح مذهبی نشو و نما یافت . در آن هنگام نقد متون انجیلی ،به منزله ی قضاوتی منفی اما عینی در باب عمل و احکام دستگاه روحانی در نظر گرفته می شد . غرض از انتقاد ، کشف مفرو ضات مستتر و بر ملا کردن بطلان دعاوی حجیت آن مفروضات ، و همچنین بطور ساده پیدا کردن غلط ها و اشتباهات بود.... هگل تاریخ بشر را به منزله ی پیشرفت اگاهی او در نظر می گرفت و عقیده داشت که این خود اگاهی قیود موجود اجتماعی را دائما دگرگون میکند و پیوسته در حدود آن فراتر میرود . پس در فلسفه ی هگلی انتقاد چیزی بیشتر از قضاوت منفی بحساب آمد و نقش مثبت کشف و بر ملا کردن اشکال موجود معتقدات بخاطر تقویت تعالی انسانها در جامعه به آن داده شد .

 

[vian]

نقد در لغت به معنی ((بهین جیزی بر گزیدن )) ( تاج المصادر زوزنی: ص ۵ ) و نظر کردن در دراهم تا در آن به قول اهل لغت سره را از ناسره باز شناسد . معنی عیب جویی نیز که از لوازم (( به گزینی )) است ظاهرا هم از قدیم در اصل کلمه نقد مستتر بوده است و لذا از دیر باز این کلمه در مورد شناخت محاسن و معایب کلام به کار رفته است ، چنانکه آن لفظی هم که امروز در فرهنگ اروپایی جهت این معنی به کار میرود در اصل به معنی رای زدن و داوری کردن است و شک نیست که رای زدن و داوری کردن درباره ی نیک و بد امور و سره و ناسره ی آنها مستلزم معرفت درست و دقیق آن امور است .

 

[vian]

در نظر مارکس مفهوم انتقاد تنها بطور ساده نوعی قضاوت ذکاوت آمیز منفی در باب دستگاه های اید ئو لوژیکی اندیشیده نبود ، بلکه فعالیتی بود که صفات عملی و انقلابی داشت . مارکس ... بنای بسط این عقیده را گذاشت که انتقاد فلسفی برای آنکه موثر باشد لازم است به صورت ابزاری متعلق به طبقه کارگر در مبارزه ی انقلابی او بر ضد بورژوازی در آید . لذا انتقاد در مفهوم مارکسی آن با پراکسیس ملازمه پیدا کرد و این ببدان معنا ست که انتقاد هوشمندانه تنها ضمن فعالیت انسانها در جامعه میتواند فعالیت کامل پیدا کند . ( همان : ۹۷ )
نظریه پردازان مکتب انتقادی برداشت عمیق تری از مفهوم انتقاد در شکل هگلی آن را ارائه نمودند . از نظر آنها مشرب انتقادی باید خصلت " از خود انتقاد کنندگی " نیز داشته باشد .

 

[vian]

نقد به عنوان یک مهارت اجتماعی :
از آنجائیکه انسان موجودی پرسش گر و اندیشه ورز است و همین ویژگی موجب خلق شمار انبو هی از آثار فکری و فرهنگی در طول تاریخ شده است . آثاری به وسعت و گوناگونی اسطوره ها ،جادوگریها،هنرها،اشعار،دا ستان هاو افسانه ها تا آموزه های دینی ،اخلاقی ، حقوقی ارزشها و هنجار ها و از ابزار و ادوات زندگی گرفته تا نمادها و معنی های آنها و در راس همه ی آنها زبان جملگی دستاورد های پر سشگری و اندیشه ورزی بشر برای حل مسائل و مشکلات خود بوده که همچنان ادامه دارد و هیچ گاه از حرکت باز نمی ایستد .
بی شک آنچه که موجب تداوم جریان خلاقیت و آفرینش فکری ، هنری و فنی مدام و مستتر شده ،همانا روحیه نقادی و انتقاد است. روحیه ای که بدون تردید معطوف به بهبود امور است . و از این روست که هرگز اجازه نمی دهد انسان به وضع موجود رضایت دهد و دست روی دست بگذارد .
نقد و انتقاد موجب پویایی جامعه ی بشری و موتور حرکت جوامع است و اساساً به خاطر همین خصلت بشری است که ما در بررسی پدیده های انسانی و اجتماعی از تاریخ کمک میگیریم . تاریخ سیر حرکت جوامع و تغییر تحولات آنها را به می نمایاند و خاستگاه و رستنگاه جایگاهی که اکنون در آن سر می کنیم به ما باز می نمایاند .

 

[vian]

با وجود وقوف و اذعان اغلب و یا شاید همه ی انسانهای با عقل و سلیم و درک متوسط به ثمرات نقد ، معهذا شاهد رویگردانی شمار کثیری از افراد در جامعه از نقد و نقادی میباشیم . این خود نوعی آسیب و مسئله ی اجتماعی و فرهنگی قلمداد می شود که به تبع آن بسیاری از مسائل و مشکلات را در جامعه پدید می آورد . از اینروست که باید به اهمیت نقد و نقادی توجه بیشتری شود و به عنوان یک مهارت اجتماعی در کنار دیگر مهارت ها مانند تفکر،استدلال ،بیان نظرات ، گفتگو ، همدلی ،مباحثه و ... در جریان اجتماعی شدن ، در افراد درونی شود.
باید همگی بپذیریم که نقد موجب شکوفایی جامعه است. هر ک.س ما را نقد کند بزرگترین خدمت را به ما نموده و هر ک.س که از بیان نواقص و معایب ما خودداری کند و یا آنها را لاپو شانی نماید و بدتر از آن اگر تملق گویی نماید ، به ما خ*یانت بزرگی نموده است . اگر نقد کردن لطف است لذا نباید صرفاً از دیگران انتظار لطف و عنایت داشته باشیم بلکه ما نیز باید آنها را مورد لطف و محبت و عنایت خود قرار داده و آنها را نقد کنیم .

 

[vian]

البته برخی گمان میبرند که نقد ، قضاوتی منفی است ( همچنان که در برخی تعاریف ذکر شد ) اما واقعیت این است که نقد به معنای وارسی و کنکاش در ویژگیها و خواص چیزی میباشد که در این صورت هم ابعاد و سویه های مثبت و مفید و هم جنبه های منفی بیان می شود. نکته ی دیگر درخصوص این است که برخی نقد را به دو دسته نقد سازنده و نقد مخرب تقسیم می کنند ، که به گمان نگارنده اگر چیزی از جنس نقد بخواهد باشد باید حتما سازنده باشد و اساساً بیان عبارت مرکب نقد مخرب پارادوکسیکال است و مانند این است که بگوییم مربع سه ضلعی .
آنچه که مخرب است دیگر نقد نیست بلکه میتوان امر دیگری مانند دروغ ، بهتان ، تهمت ، ناسزا و ... باشد .