آموزشی وند

[SATIAR]

وند تکواژ وابسته‌ای است که با افزوده شدن به آغاز، پایان و میان واژه‌ها، واژه‌های نوینی پدید می‌آورد.

انواع وند
براساس نوع فرایند ساخت‌واژی
وندهای را می‌توان براساس نوع فرایند ساختواژی‌ای که در آن به دو دسته تقسیم کرد.

وند اشتقاقی​

وند اشتقاقی وندی است که با افزودن به یک واژه، معنا یا نقش آن واژه را تغییر می‌دهد.

 

[SATIAR]

وند تصریفی​

وند تصریفی وندی است که با افزودن به یک واژه، صورت‌های نحوی مختلف واژه را فراهم می‌کند.

تمایز وندهای اشتقاقی و تصریفی
در هر دوی تصریف و اشتقاق از وندها استفاده می‌شود. وندهای تصریفی برخلاف وندهای اشتقاقی واژهٔ جدید نمی‌سازند بلکه موجب به‌وجود آمدن صورت‌های گوناگونی از یک واژه می‌شوند که در موقعیت‌های مختلف برای سازگاری با نحو مصرف می‌شوند.

 

[SATIAR]

با به‌کارگیری وندهای تصریفی می‌توان ابعاد دستوریِ شمار، شخص، زمان دستوری، نمود، حالت و جز آن‌ها را بازنمود. پژوهشگران ملاک‌های متفاوتی را برای متمایز ساختن وندهای تصریفی از اشتقاقی مطرح کرده‌اند.

 

[SATIAR]

در شماری از کتاب‌های صرف، ملاک تغییر مقولهٔ دستوریِ پایه نیز به ملاک‌های بالا افزوده شده‌است که ملاک ضعیفی است. بر اساس این ملاک وندهای اشتقاقی مقولهٔ دستوریِ پایه‌ای که به آن متصل می‌شوند را تغییر می‌دهند، ولی وندهای تصریفی طبقهٔ پایه را تغییر نمی‌دهند.

 

[SATIAR]

مثال‌های نقض این ملاک را به آسانی می‌توانیم در فارسی بیابیم؛ مثلاً پیشوند «نا-» در نامرد یک وند اشتقاقی است و کلمهٔ جدید می‌سازد، ولی مقولهٔ دستوری کلمه‌ای را که به آن متصل می‌شود دگرسان نمی‌کند.

 

[SATIAR]

برای حل این مشکل بعضی زبان‌شناسان قائل به رویکرد طیفی برای متمایز کردن وندهای تصریفی از اشتقاقی هستند.

در این رویکرد همهٔ ملاک‌های فوق حائز اهمیت هستند، و یک وند تصریفی می‌تواند با اکثر این ملاک‌ها تطابق داشته باشد و با بعضی تطابقی نداشته باشد.

انواع وند براساس محل اتصال
وندها را می‌توان براساس محل اتصال‌شان به انواع مختلفی تقسیم کرد. دو نوع متداول وند، پیشوند و پسوند است. در برخی تقسیم‌بندی‌ها براساس غلبه پیشوند یا پسوند در ساخت‌واژه زبان‌ها، آن‌ها را به دو دسته زبان‌های پیشوندی و زبان‌های پسوندی تقسیم می‌کنند.

 

[SATIAR]

پیشوند
پیشوند تکواژ وابسته ایست که به آغاز پایه متصل می‌شود. پیشوند می‌تواند اشتقاقی یا تصریفی باشد. زبان انگلیسی بدون پیشوند تصریفی است.

پسوند
پسوند تکواژ وابسته ایست که به انتهای پایه متصل می‌شود. پیشوند می‌تواند اشتقاقی یا تصریفی باشد. در زبان فارسی وندافزایی به‌وسیله پسوندها نسبت به پیشوندها غلبه دارد.

 

[SATIAR]

میانوند
میانوند وندی است که به میان ریشه واژه افزوده می‌شود واژه نوی می‌سازد.

درون‌وند
درون‌وند وندی است که دو ستاک را در یک واژه ترکیبی به هم پیوند می‌دهد. در زبان فارسی واژه‌هایی نظیر سراسر و دمادم نمونه‌هایی از کاربرد درونوند «ا» هستند.

دگروند
دگروند (به انگلیسی: simulfix) وندی است که موجب دگرگونی یک یا چند واج موجود در تکواژ می‌شود تا معنای آن را تعدیل کند.

 

[SATIAR]

زبروند
زبروند نوعی وند است که الگویی زبررنجیری (نظیر نواخت یا تکیه) را در جهت رساندن معنایی تصریفی یا اشتقاقی به پایه (که از نظر زبرزجیری خنثی است) اضافه می‌کند.

پروند/پیراوند
پیراوند وندی است دو بخشی که به دو طرف پایه متصل می‌شود. باید توجه داشت که ممکن است گمان شود که ترکیب حاصل از افزودن پیراوند، به عنوان توالی‌ای از دو فرایند وندافزایی، یعنی افزودن پیشوند و پسوند درنظرگرفته‌شود؛ با این حال چنین تفسیری در مورد ترکیبات پیراوندی صحیح نیست. در واقع ترکیب پیراوندی حاصل وندافزایی هر دو بخش پیراوند به پایه است.

 

[SATIAR]

تراوند
وندی گسسته که به جاهای مختلف در پایه افزوده می‌شود.

تفاوت وند و واژه‌بست
وندها برای ساخت واژگان از نوع اسم، صفت، قید به کار می‌روند، اما واژه‌بست‌ها برای ساخت حالت‌های دستوری نظیر زمان‌های مختلف یک فعل کاربرد دارند.