آموزشی پارادوکس(متناقض نما)

[شاهدخت]

پارادوکس(متناقض نما)

 

[شاهدخت]

پارادوکس(متناقض نما، تناقض- بیان نقیضی)
پارادوکس(متناقض نما): در لغت به معنی ناسازی و نقیض هم بودن است. در اصطلاح ادبی آوردن و جمع دو واژه یا دو معنی متناقض در سخن است؛ چنانکه جمع آنها در زبان محال باشد و آفرینندۀ زیبایی شود.
به عبارت ساده‌تر هرگاه دو مفهوم متضاد را به هم نسبت دهیم یا آن دو را در یک چیز جمع کنیم، آرایۀ متناقض‌نما شکل می‌گیرد.
به بیت زیر توجه کنید:
گوش ترحمی کو کز ما نظر نپوشد

دست غریق یعنی فریادِ بی‌صداییم

 

[شاهدخت]

در بیت بالا ترکیب «فریادِ بی‌صدا» آرایۀ متناقض‌نما یا پارادوکس دارد زیرا «فریاد» یعنی صدای بلند، و «بی‌صدا» صفت و ویژگی آن شده است. شاعر دو واژه را که از نظر عقلی ارتباط بین آنها غیرممکن است، چنان هنرمندانه به هم مربوط ساخته است که هم پذیرفتنی است و هم بر زیبایی بیت افزوده است.

 

[شاهدخت]

انواع متناقض نما:
الف) ترکیب:
ترکیب دو واژۀ متضاد که یا «ترکیب اضافی» است مثل دولتِ فقر، صدایِ سکوت و … یا «ترکیب وصفی» است مثل آتشِ سرد، فریادِ بی‌صدا و …
مثال در شعر:

هرگز وجود حاضرِ غایب شنیده ای

من در میان جمع و دلم جای دیگر است

(نمی‌توان همزمان هم حاضر بود و هم غایب)

 

[شاهدخت]

حافظ آن ساعت که این نظمِ پریشان می‌نوشت

طایر فکرش به دام اشتیاق افتاده بود

ب) نسبت دادن دو صفت یا ویژگی متضاد به یک چیز یا شخص

همچو نی زهري و تریاقی که دید

همچو نی دمساز و مشتاقی که دید

 

[شاهدخت]

پ. پارادوکس‌های معنایی : این نوع پارادوکس‌ها در یک جمله یا یک مصراع یا بیت وجود دارند و لازمه‌ی فهمیدن و تشخیص آنها نیاز به معنی کردن جمله داریم

 

[شاهدخت]

از خلاف آمد عادت بطلب کام که من

کسب جمعیّت از آن زلف پریشان کردم

جمعیت: آسایش/ پریشان: آشفتگی ← از پریشانی آسودگی کسب کردن آرایۀ پارادوکس دارد.

از آتش حسرت بین بریان جگر دجله

خود آب شنیدستی کآتش کندش بریان؟

آب آتش را بریان کند پارادوکس دارد

 

[شاهدخت]

تفاوت پارادوکس(متناقض نما) با تضاد:
تضاد، آوردن دو امر متضاد است؛ بدون آنکه متناقض هم باشند؛ مانند« صبح هوا سرد بود و اکنون گرم است.»اما در متناقض نما، تضاد در یک امر است؛ نه دو امر؛ مانند:«اکنون هوا هم گرم است و هم سرد.» در حقیقت متناقض نما برانگیختن اعجاب است از راه خلاف عرف و عادت و منطق.

 

[شاهدخت]

نکته‌هایی پیرامون آرایۀ پارادوکس یا متناقض‌نما:
1. گاهی پارادوکس در ظاهر جمله و بیت و ..‌. است و کنکور چنین مواردی را پارادوکس می‌گیرد(متناقض نما می تواند صرفاً نمایشی از دو امر متناقض باشد)

 

[شاهدخت]

بیا که قصر امل سخت سست بنیادست

بیار باده که بنیاد عمر بر بادست

در بیت بالا «سخت» به معنی بسیار است و معنی مصراع اول چنین است: ای ساقی، بشتاب که کاخ آرزو پایه‌اش بسیار سست است.همانطور که می‌بینید در معنی مصراع هیچ تناقضی به وجود ندارد امّا در کنکور ترکیب «سخت سست» با توجه یه ظاهر ترکیب پارادوکس گرفته شده است زیرا نمایشی از تناقض است.
نمونه دیگر: این برایش سخت آسان بود و ساده بود.