آموزشی پارادوکس(متناقض نما)

[شاهدخت]

2. گاهی در پارادوکس، تضاد نیز هست اما برعکس نه: اگر در عبارتی که پارادوکس دارد دو واژه وجود داشته باشند که تضاد آن‌ها از نوع لفظی ( نه محتوایی) باشند، می‌ توانیم علاوه بر پارادوکس، تضاد هم بگیریم. مثال:

 

[شاهدخت]

همچو نی زهری و تریاقی که دید

همچو نی دمساز و مشتاقی که دید

زهر و پادزهربودن یک چیز در آن واحد پارادوکس است. در بیت بالا علاوه بر پارادوکس آرایۀ تضاد نیز وجود دارد زیرا زهر با پادزهر(تریاق) تضاد دارند)دو واژۀ متضاد هستند.
امّا در بیت زیر آرایۀ پارادوکس یا متناقض نما وجود دارد ولی آرایۀ تضاد وحود ندارد:

ز کوی یار می‌آید نسیم باد نوروزی

از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی


وزش باد سبب افروختن چراغ شود تناقض دارد زیرا باد سبب خاموشی چراغ می شود.

 

[شاهدخت]

مثال بیشتر برای آرایۀ پارادوکس یا متناقض نما:
خوشا نماز و نیاز کسی که از سر درد

به آب دیده و خون جگر طهارت کرد

فلک در خاک می غلتید از شرم سرافرازی

اگر می دید معراج زپا افتان ما را

بی عمر زنده ام من وین بس عجب مدار

روز فراق را که نهد در شمار عمر؟

این مقرر شد که هرگز نیست راحت در جهان

راحتی گرهست در ترک امید راحت است

غیر عُریانی لباسی نیست تا پوشد کسی

از خجالت چون صدا در خویش پنهانیم ما

این قصه عجب شنو از بخت واژگون

ما را بکُشت یار به انفاس عیسوی

انفاس عیسوی زنده کننده مردگان است شاعر گفته یار با انفاس عیسوی ما را کشت. متناقض نما یا پارادوکس دارد.

هرکه چون من به کفرش ایمان است

از همه خلق ،او مسلمان است

بی قیمتی ما ز گرانمایگی ماست

کاین چرخ فرومایه ندارد ثمن ما

زلف کافر به رخش راهنمون شد ما را

از ره کفر به سر منزل ایمان شده ایم

چیست این سقف بلند ساده بسیارنقش

هیچ دانا زین معمّا در جهان آگاه نیست

چنین نقل دارم زمردان راه

فقیران منعم، گدایان شاه

هر که مسـ*ـت است در این میکده هشیارتر است

هر که از بی خبران است خبردار تر است

زان سوی بحر آتش گر خوانیم به لطف

رفتن به روی آتشم از آب خوش تر است