آموزشی چگونه داستان را نقد کنیم

[شاهدخت]

ب)فضای داستان

فضای داستان به خصوص در داستان‌های ژانر علمی‌تخیلی و فانتزی بسیار اهمیت دارد. فضای داستان شامل جغرافیای داستان و زمان وقوع داستان است. فضای داستان هم‌چنین بسیار متاثر می‌شود از زمان و مکان‌هایی که در آنها حوادث اصلی داستان اتفاق می‌افتد. فضای داستان "پیرمرد و دریا" به سادگی هرچه تمام‌تر «یک قایق ماهی‌گیری و دریای بیکران» است و کل داستان در یک یا دو روز اتفاق می‌افتد. در عوض فضای داستان "ارباب حلقه‌ها" «دنیایی است خارج از دنیای معمول، با قوانین جادویی. موجودات و اماکن ناشناخته و بدیع نویسنده. به عبارت بسیار ساده، یک فضای فانتزی!» حوادث داستان هم در مدت زمان زیادی رخ می‌دهند؛ چندین سال. بیشتر داستان در دشت‌ها، جنگل‌ها و کوهستان‌ می‌گذرد.

 

[شاهدخت]

ج)شخصیت‌پردازی

شخصیت‌های یک داستان، خلق‌کنندگان ماجرای داستان هستند. الزامی ندارد که تمام شخصیت‌ها جاندار باشند. گاهی یک شی،‌ مهم‌ترین شخصیت یک داستان می‌شود. در داستان ارباب حلقه‌ها، خود حلقه، دارای شخصیت است. هم‌چنین در اغلب داستان‌ها شخصیت‌های محوری و شخصیت‌های جانبی وجود دارد. در بعضی داستان‌ها، شخصیت‌ها در قالب قهرمان و ضدقهرمان پدیدار می‌شوند و داستان حول نزاع این دو گونه شکل می‌گیرد.

 

[شاهدخت]

د) فرم یا صورت ظاهری داستان

زبانی که نویسنده برای بیان اثرش به کار می‌برد، شیوهٔ نگارش، توصیفات، آهنگ کلام و در یک کلام آنچه که یک خواننده از داستان می‌بیند و می‌خواند، فرم داستان هستند. تمام تکنیک‌های فن بیان، مربوط به فرم داستان می‌شود.

 

[شاهدخت]

ه)محتوی داستان

محتوی یک داستان، موضوعی است که نویسنده قصد دارد تا مخاطب را از آن آگاه کند. این محتوی می‌تواند یک احساس بدیع باشد یا مفهومی فلسفی. هم چنین می‌توان یک پیغام اخلاقی ساده باشد، یا اینکه تنها مشغول کردن مخاطب باشد. به هر حال،‌ محتوی داستان معمولاً همان چیزی است که نویسنده را وا می‌دارد تا داستان را خلق کند.

 

[شاهدخت]

یک نقد حرفه‌ای، حداقل این پنج مورد را مورد مداقه قرار می‌دهد. در این مقام، منتقد سعی می‌کند تا هر چه بیشتر دیدگاه خود را به نویسنده اثر هنری نزدیک کند و هر یک از بخش‌های اثری هنری را به طور مجزا و نیز ترکیب‌ آنها را در کل، مورد بررسی و قضاوت قرار دهد. قضاوتی که منتقد در این جا می‌کند، یک ابراز نظر صرف نخواهد بود، بلکه منتقد خود را ملزم می‌داند تا دلایل‌ش را برای این قضاوت اعلام کند. منتقد بیان می‌کند که چه مسیری را طی کرده است تا در بارهٔ اثر به این نتیجه رسیده است. در اینجا، منتقد نقاط ضعف و قوت اثر را یک بار به صورت جزء به جزء مورد بررسی قرار می‌دهد. سپس ترکیب این نقاط را باهم به صورت کل در نظر می‌گیرد و نظر خود را دربارهٔ کل اثر اعلام می‌کند.
این نقد می‌تواند به نویسنده کمک کند تا کار خود را پیشرفت دهد، هم‌چنین با انجام تحلیلی که بر روی نوشتار انجام می‌گیرد، کمکی است به مخاطبِ اثر، تا مخاطب بتواند بهتر با مفاهیم نوشته ارتباط برقرار کند.

 

[شاهدخت]

جمع‌بندی:

بسته به هدف منتقد، دو نوع نقد می‌تواند تمیز داده شود. یکی نقدی که در آن منتقد نظر خود را دربارهٔ اثر آزادانه بیان می‌کند و این نظر نتیجهٔ تاثیری است که داستان بر مخاطب می‌گذارد. دیگری نقدی است که منتقد در آن قصد دارد داستان را شناخته و تحلیل کند. در این مورد منتقد می‌بایست حداقل در پنج حوزهٔ طرح داستان، فضای داستان، شخصیت‌پردازی، فرم و محتوی، اثر هنری را مورد بررسی قرار دهد.

مهم‌ترین محصول نقدهای نوع اول،‌ برآورد جذابیت اثر و مخاطب‌پسندی آن است.

در نقدهای نوع دوم، محصول کار، شیوه‌ای است برای برقرار کردن ارتباط بین مخاطب و اثر هنری و نیز اعتبارسنجی کیفیت اثر از منظر غنای ادبی.

 

[شاهدخت]

1- شخصيت و قهرمان(شخصيت پردازي): قهرمانان و شخصيت هاي داستان كساني(اشيائي)كه با رفتارها و گفتارهاي خود داستان را به وجود مي آورند.آن ها از آغاز تا پايان داستان ثابت و بدون تغيير حضور دارند و گاه بر اثر عوامل گوناگون، به تدريج يا به طور ناگهاني فضاي داستان را تر ك مي كنند.
2- راوي داستان يا زاويه ي ديد(ــــــــــ): هر داستان به شيوه اي مطرح مي شود و گاه از چند شيوه براي روايت داستان استفاده مي شود.معمول ترين شيوه ي روايت داستان استفاده اول شخص(من) يا سوم شخص(او) است. در روايت اول شخص، نويسنده يكي از شخصيت هاي داستان و گاه قهرمان داستان است. اما در سوم شخص، نويسنده بيرون داستان قرار دارد و گزارش مي دهد.به اين نوع روايت «داناي كل» نيز اطلاق مي شود.
3- هسته يا طرح داستان(طرح داستان): ... (مانند آنچه قبلا گفته شد)
4- دورن مايه(محتوي داستان):فكر اصلي و مسلط بر هر اثر است و نويسنده آن را در داستان اعمال مي كند. درون مايه فكر اصلي و مسلط بر هر اثر است و نويسنده آن را در داستان اعمال مي كند. درون مايه در واقع جهت فكري و ادراكي نويسنده را نشان مي دهد.
5- لحن(فرم يا صورت ظاهري داستان):ايجاد فضا در كلام است. شخصيت ها خود را به وسيله ي زبان معرفي مي كنند و به خواننده مي شناسانند.