آموزشی چگونگی نقد فیلم

[SHAHDOKHT]

در موارد بسیاری پیام‌های موجود در شكل ظاهری واژه ها یا داده‌های آماری و نموداری نیست بلكه باید از ورای این داده‌ها به كشف واقعیت درونه پیام‌ها و ارزیابی آنان پرداخت تا به هدف تحلیل محتوا – كه همانا تبیین است- دست یافت. آلن بیرو در كتاب خود، فرهنگ علوم اجتماعی، در توضیح امر تبیین مثالی می‌آورد و آن را همانند باز كردن و بیرون آوردن چیزی از درون فضایی بسته می‌داند و تبیین را «همانند نقاشی‌های مدرن یك بادبزن دستی می‌داند كه جز در صورت گشودن آن دیده نخواهد شد». وی اضافه می‌كند كه تبیین به گشایش و بسط آنچه به جهت ایجاز مبهم مانده، می انجامد .

 

[SHAHDOKHT]

در هر حال تبیین یك متن نوشتاری هم شامل عناصر كلی است كه قابل ملاحظه و شمارش هستند، مانند صور مختلف واژگان یا سایر داده‌هایی كه از صورت ظاهر متن قابل تشخیص‌اند و هم شامل مفاهیم یا عناصری هستند كه در پس آرایش ظاهری واژه ها و جمله ها پنهان شده اند.

 

[SHAHDOKHT]

هدف و كاربرد تحلیل محتوا: علاوه بر كشف ارتباط درونی اجزا و عناصر تشكیل دهنده داده های مورد تحلیل، هدف از تحلیل محتوا، دستیابی به درونه پنهان یا قصد واقعی تولید كننده پیام است، به عبارت دیگر یافتن محورهای اصلی فكری پدید آورنده وشرایط و اوضاع و احوال محیطی مرتبط با تولید اثر نوشتاری و در نهایت به دست دادن تفسیری واقع گرایانه از آن است.

 

[SHAHDOKHT]

بدین ترتیب قابلیت وثوق (reliability) به آنچه كه مطرح شده است، می تواند افزایش یابد. تفسیری كه به عمل می آید، در واقع و به اصطلاح منطق، نوعی حكم كردن یا داوری (judgment) است. داوری نوعی برقراری ارتباط بین اجزا و مجموعه‌ای از داده ها است كه یكی از افعال طبیعی و اساسی یا ذاتی عقل است. بنابراین انجام دادن این عمل برای هر بررسی‌ای امری ضروری است.

 

[SHAHDOKHT]

لازارس فلد (lazars feld)پژوهشگر متون تفسیری هدفی را كه برای تحلیل محتوا عنوان می‌كند عبارت از مسائلی هستند كه باید گشوده شوند، مانند: « كی چه می گوید به كی و با چه نتیجه ای؟» او در واقع روند انتقال پیام یا ایجاد ارتباط را شامل چهار بعد متفاوت می داند؛ منبع پیام، پیام گیرنده پیام و تاثیر یا نتیجه پیام. با شناخت عینی این ابعاد، محتوای پیام آشكار می‌گردد. لاس ول (lass well) همكار وی نیز درباره هدف تحلیل محتوا در بررسی‌های ارتباطی، شناخت محتوای پیام را در مراحل و ابعاد وسیع تری از لازارس فلد مورد توجه قرار می‌دهد، مانند «چه كسی، چه چیزی را، به چه كسی، چگونه، چرا و با چه تاثیری می گوید؟» كه در بطن خود متضمن نوعی نقد است.

 

[SHAHDOKHT]

در واقع همه روش‌های تحلیل محتوا برای مطالعه آنچه در گفتار هست ولی در نگاه اول دیده نمی‌شود و به عبارت دیگر آنچه تفریحی و نهفته است، مناسب است. پژوهنده با بهره‌گیری از دستگاه‌ها و مباحث استدلال و استنتاج منطقی، مانند روش‌های استقرا و انواع برهان در امر تحلیل، از مرحله ساده پذیری یا سطحی نگری و درك عمیق‌تر از آنچه ظاهراً در برابر اوست، دور می شود. به گفته كیوی، محقق این عرصه، تحلیل محتوا محقق را مجبور می كند از تفاسیر شتاب زده مخصوصاً از تفاسیر نسنجیده خودش فاصله بگیرد.

 

[SHAHDOKHT]

فرایند تحلیل: روش‌های تحلیل كه كم و بیش از نقد ادبی یا نقد تاریخی انشعاب یافته‌اند را می‌توان در بررسی متون نوشتاری مورد استفاده قرار داد. در سطور پیشین به دو نوع روش تحلیل اشاره كردیم؛ روش محتوایی یا تاویلی – هرمنوتیك- روش ساختاری. بدیهی است بر حسب موضوع یا شكل واحد مورد تحلیل، نوع كاربری روش تحلیل تغییر می نماید. در تفسیر عكس ها یا نگاره ها به نحوی عمل می شود كه تا حدی مشابه تحلیل و تفسیر متون نوشتاری است. در هر حال، در داخل هر یك از روش هایی كه برای تحلیل برگزیده می شوند، با توجه به فرضیه مطرح شده- چنانچه فرضیه‌ای عنوان شده باشد- انتظارات یا دیدگاهها، تعریف و طبقه‌بندی می‌شوند.

 

[SHAHDOKHT]

به عبارت دیگر چهارچوب كلی خواسته‌ها یا تحلیل، مشخص و تعریف می‌گردد. در انواع بررسی‌های خالص كه بدون فرضیه صورت می‌گیرد، مقوله بندی یا تعیین قالب‌های تحلیل، بر حسب زمینه‌ها و ابعاد موضوعی تشكیل دهنده متن از یكدیگر بازشناخته می‌شوند و در رده‌ها یا طبقه‌های متفاوتی قرار می‌گیرند. به گفته برلسون (borlesson) مقوله های چه گفته شده است؟ از مقوله‌های چگونه گفته شده است؟ متمایز می‌گردد.

 

[SHAHDOKHT]

موریس دوورژه فكر بنیادی تحلیل محتوا را عبارت از قرار گرفتن اجزای یك متن (مانند واژه‌ها، جمله ها، بندها و مانند آن را) در مقوله‌های از پیش تعیین شده و شمارش و اندازه گیری آنان می‌داند و برحسب این مقوله بندی هاست كه معتقد است نتایج تحلیل معین می‌گردد. او می‌گوید: تحلیل محتوا به یك معنا عبارت است از مقوله بندی همه اجزا یك متن در دسته‌ها و یا به عبارت خود او در جعبه‌های مختلف است و بدین ترتیب اجزای و عناصری كه در هر جعبه مرتب شده‌اند چگونگی یا برنامه تحلیل متن را مشخص می‌نماید. در هرحال، در تحلیل نوشتارها چه از روش تحلیل محتوایی استفاده شود و چه از روش تحلیل ساختاری باید هدف از تحلیل مشخص و به صورت دستور كار،‌تحلیل و تنظیم شود. در ادامه به معرفی تحلیل محتوا بر پایه هرمنوتیك و تحلیل ساختاری می‌پردازیم:

 

[SHAHDOKHT]

تحلیل محتوا بر پایه هرمنوتیك: این تحلیل روشی كلاسیك در تحلیل درون مایه است زیرا از قدیمی‌ترین نوع روش‌های تحلیل محتوا بوده است كه برای متون نوشتاری و هر نوع بیان دیگر به كار برده می‌شد. نوعی بازگویی نوشتار یا گفتار مورد بررسی است به صورتی آشكارتر از آنچه كه در صورت ظاهری متن اصلی دیده می شود و یا تا حد امكان، شفاف كردن پیام های نهفته در متن اصلی است كه با نقد ادبی و تاریخی آغاز گردیده است.