هنر کتاب‌آرایی

[Ayumi]

كتاب آرايي

موضوعات وعوامل اصلي تشكيل دهنده كتاب آرائي :
​

• تصوير سازي وتزئين درون وبيرون كتاب​
• خوش نويسي وخط وكتابت​
• كاغذ​
• ابزار و وسايل تزئين ونگارش خط وتجليد​
• صحافي وتجليد​

 

[Ayumi]

شواهد تاريخي نشان مي دهد كه سنت نگارش وتزئين وساخت كتاب در دوره هاي تاريخي رايج بوده است و وقايعي كه اين سنت را تأئيد مي كنند نگارش كتاب است وبر روي 12 هزار پوست گاومي باشد. نسخه هاي خطي واسناد باقيمانده از هر دوره بهترين مدرك براي شناسايي وضعيت كتاب آرائي آن دوره مي باشد. اما بيشتر اسناد ونسخه هاي مكتوب پيش از اسلام در آتش سوزي ها از بين رفته است . وبه دليل ترويج كفر نابود شده است .

مهمترين سندي كه اطلاعاتي در رابطه با كتاب آرائي ارائه مي كندكتابهاي مذهبي مانويان از قرن دوم وسوم هجري است كه از منطقه تورفان چين بدست آمده است ونشان مي دهد كه نقاشي وتزئينات كتابها در پيش از اسلام رواج داشته است حتي تأثيرات هنر مانوي بر روي نقوش سفالهاي دوره سلجوقي ديده مي شود .​

 

[Ayumi]

تصوير سازي :

عوامل تزئيني مانند : جدول كشي ونقاشي كه در داخل وخارج كتاب اجرا مي شود معمولاً موضوع تصاوير و نقاشي مرتبط با موضوع كتاب مي باشد مانند : كتابهاي ادبي ، تاريخي ، جغرافيا ، نجوم .​

 

[Ayumi]

خوشنويسي وخط وكتابت :

موضوع اصلي هر كتاب كه تأثير زيادي در هنر كتاب آرائي دارد نوع خط وخوانا بودن آن است ويژگي هاي يك خط خوب معمولاً مانند ساده بودن، زيبا بودن ، سريع نوشتن ، وقابليت انواع تزئين را داشته باشد . مثال : زبين خطوط اسلامي خط كوفي و خط ثلث قابليت تزئين ونگارش به صورت هاي مختلف را دارد اما خط نسخ قابليت تزئين را ندارد .​

 

[Ayumi]

كاغذ :

درگذشته ازپوست ، چوب ، وپارچه براي نگارش استفاده مي شدامابعد از ابداع كاغذ بيشتر مورد توجه قرار گرفت زيرا پوست حيوانات زمان زيادي براي دباغي وآماده شدن صرف مي شود . سرعت نگارش بر روي كاغذ بيشتر است .درگذشته يكي از معيارهاي سنجش علم وسواد ميزان مصزف كاغذ در شهرها بوده، حتي برخي از شهرها اختصاص به توليدو هنر و صنعت كاغذ سازي بوده است.مانند: شهر سمرقند.​

 

[Ayumi]

ابزار و وسايل تزئين ونگارش خط وتجليد :

بطوركلي شامل تمام مواردي است كه براي نگارش ،تزئين وجلد سازي مورد استفاده قرار گرفته است . مانند : قيچي ، قلم مو ، وسايل توليد كاغذوقلم چون هرخطي براي نگارش قلم مخصوص خود را داشته است .​

 

[Ayumi]

صحافي وجلد :

صحافي بستگي به نوع جلد بكار رفته در كتاب دارد .مانند : جلد پوست يا جلد پارچه اي ، مقوايي ،چوبي. وصحافي جلد شامل انواع : ضربي ، معرق ، چرمي ، روغني ، مقوايي ، سوخت و كاغذي است . جلد نقش مهمي در محفوظ ماندن كتاب دارد .​

 

[Ayumi]

مراحل ساخت وتوليد انواع كاغذ :

پس از اينكه كاغذ توليد شد عمليات 3 گانه بر روي آن آغاز مي شود :

· رنگ آميزي

· آهار زني

· مهره زني​

 

[Ayumi]

بطور كلي در رنگ آميزي كاغذ از مواد زير استفاده مي شود :

چاي ، گل گاوزبان ، پوست پياز ، پوست گردو ، پوست بادمجان ، زعفران ، حنا ، پوست انار ، نيل .​

 

[Ayumi]

مراحل ساخت و توليد كاغذ :

در سال 105 ميلادي در چين فردي به نام تستا موفق مي شوداز قسمتهاي دروني مغزدرخت توت اولين كاغذ را بعد از پاپيروس توليدكند .به دليل پرورش كرم ابريشم در چين درخت هاي توت دراين كشور فراوان است . دراواخر قرن اول هجري نحوه توليدكاغذ توسط اسيران چيني به مسلمانان شرق ايران آموخته مي شودكه ابتداء درسمرقند كاغذسمرقندي ساخته مي شود و به تدريج وارد مناطق غربي ايران مي شود.

همچنين براي تهيه خمير كاغذ از مواد مختلفي مانند پارچه هاي كهنه ومندرس ، كاغذ باطله وچوب استفاده مي شود . براي افزايش سرعت تخمير موادي مانند آب وسركه به آن اضافه مي شود. خمير بدست آمده داراي سطحي ناصاف وناهموار مي باشد . براي يكدست شدن وهموار شدن كاغذ پس از توليد ، عمليات 3 گانه بر روي آن انجام مي شود . ​