هنر گلابتون دوزی

[Ayumi]

هنر گلابتون دوزی​

این دوخت در نقاط مختلف ایران به کم دوزی، کمان دوزی، گل دوزی و برودری دوزی معروف است.

در قدیم از رشته های نقره و طلا که در مرکزیت آنها ابریشم وجود داشته برای دوخت گلابتون استفاده میشده اما امروزه به جای استفاده از الیاف طلا و نقره از نخ هایی با روکش فلزی به رنگ طلایی، نقره ای و سفید استفاده میشود که عمدتا این نخ ها در کشور پاکستان تولید میشود.

 

[Ayumi]

تاریخچه و پیشینه هنر گلابتون دوزی​

به روایت تاریخ ، یکصدوپنج سال پیش از میلاد مسیح بنا به یک سنت، دولت چین برای بر سر مهر آوردن همسایه، قطعاتی از پارچه ای زربفت و زردوزی شده را همراه با نمایندگانی به ایران فرستاد و ۷۳۳ سال بعد، یعنی در سال ۶۲۸ میلادی، هنگامی که هراکلیوس دستگرد را تصرف و غارت کرد، گرانبهاترین غنایمی را به دست آورد که زردوزی های ایرانی بود و همین روایت تاریخی باعث شد تا این تصور در اذهان بنشیند که برای اولین بار زردوزی از چین به ایران راه یافته، حال آنکه نتیجه کاوش های باستانشناسی در روسیه حکایت از آن دارد که در سده ی سوم پیش از میلاد زردوزی و تولید پارچه های زربفت در ایران رواج داشته و ایرانیان به وسیله ی نخ های زرین که به ظرافت تابیده شده بود تصویر برگ مو و پیچک را بر روی پارچه ی پشمی دوخته و در قرنهای بعد سوزن دوزی های بیزانس ، همسایه ی ایران، تقلیدی از فرآورده های ایران بود منتها با مرغوبیتی بیشتر و رنگ هایی خیره کننده.

تاریخچه گلابتون دوزی همانند بسیاری از هنرهای ایرانی به طور دقیق و مشخص نمی باشد. و در تاریخچه گلابتون دوزی شک و شبهاتی موجود می باشد.

 

[Ayumi]

نقوش گلابتون دوزی​

پیچک ترنج، گل ساعتی، نقش محرابی، گل های اسلیمی، گل های ختائی، نقش بازوبندی، بته روحی، محرماتی یا ستونی، بته جقه ای، سروچه و انواع گل ها و گاهی تصویر افراد نقش هایی هستند که در گلابتون دوزی بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند.

 

[Ayumi]

انواع گلابتون دوزی​

به طور کلی ، گلابتون دوزی ها به دو دسته تقسیم می شوند:

• گلابتون دوزی هایی که برای تزئین مستقیما بر روی زمینه اصلی دوخته می شوند.
• گلابتون دوزی هایی که برای اتصال و نصب روبان ، نوار ، یراق ، قیطان ، منجوق ، پولک و غیره بر روی زمینه اصلی به کار گرفته می شوند.

 

[Ayumi]

برخی از محصولات تولید شده به وسیله هنر گلابتون دوزی عبارت اند از:​

بادله دوزی یا تلی بافی​

بادله نام شلواری جنوبی می باشد که بر روی آن رودوزی هایی با نخ گلابتون انجام می دهند ؛ به این دوخت در اصطلاح بادله دوزی گفته می شود. در پاره ای از نقاط استان هرمزگان به آن تلی بافی می گویند. این رودوزی از بهم پیوستن چند نوع زری و شک در کنار هم شکل می گیر ؛ به گونه ای که شک در وسط و زری های کوچک در اطراف آن تشکیل می شود. بدین ترتیب نوارهایی به پهنای 15 سانتی متر تهیه می شود که از آن برای تزئین دمپای شلوارهای زنانه استفاده می کنند.

شلوارهای بادله دوزی شده مخصوص نوعروسان شهرهای جنوبی می باشد اما گاهی در مراسم عروسی ، سایر زنان نیز به عنوان پوشش از آن استفاده می کنند.

این شلوارها دارای دکمه هایی با نخ ابریشمین نیز هست و با شیاری که در بغل ساق پا دارد باز و بسته می شود.

 

[Ayumi]

خوس دوزی​

این هنر که به کمک نوارهای نقره یی باریک و برروی پارچه ی توری ریز بافت (پارچه ی شیشه یی ) تجلی می یابد و بر روی پارچه ستاره هایی فلزی می نشاند برای تزئین مقنعه، جلبیل (روسری کوچک ) یا دستار (چادر زنانه ) به کار میرود و معمولا پارچه ی مصرفی را رنگ سیاه و ندرتا رنگ های سبز یا زرشکی تشکیل می دهد و هر دو روی پارچه شکلی یکسان دارد.

 

[Ayumi]

مراحل گلابتون دوزی​

مرسوم این است که تولید کنندگان بعد از اخذ سفارش ، ابتدا پارچه را که معمولا از جنس کرپ ناز و دارای رنگ سبز، مشکی، زرشکی، زرد، فیروزه یی ، نارنجی و... است بر مبنای الگوی مورد درخواست مشتری بریده و ابتدا با کمک کاربن های رنگی نقش درخواستی سفارش دهنده را (که گاهی نیز از سوی خود وی ارائه میشود، ولی در بیشتر اوقات از میان طرحهای موجود در نزد هنرمندان انتخاب میگردد) بر روی آن کپی میکنند.

در مرحله بعد، پارچه را بر روی لبه ی دایره یی چوبی که کم یا کمان نام دارد قرار داده و اطراف آن را به وسیله ی یک تسمه ی چرمی ، یا زهواری چوبی که حالت دایره داشته و قطرش به وسیله ی یک پیچ کم و زیاد میشود محکم میکنند و پارچه را از اطراف میکشند تا همانند پوسته یی بر روی مساحت دایره ی چوبی قرار گیرد سپس هنرمند به کمک سوزن های خاصی که دارای نوک برجسته است و اصطلاحا قلاب نامیده میشود کار گلابتون دوزی را آغاز نموده و به کمک قلاب و نخ هایی که دارای روکش فلزی به رنگ نقره یی یا طلایی است عمل دوخت را انجام میدهد.

شیوه ی دوخت نیز به این ترتیب است که صنعتگر دست چپ خود را در قسمت پشت پارچه قرار داده و قلاب را در دست راست نگه میدارد، آنگاه از روی کار قلاب را به داخل پارچه فرو برده و با دست چپ نخ را که یک سر آن منتهی به قرقره و سر دیگرش گره خورده است به نوک برجسته ی قلاب آویخته و آن را از پارچه بیرون میکشد و مجددا در فاصله ی کوتاهی از محلی که قلاب خارج گردیده (و بر روی خط وط ترسیم شده بر روی پارچه ) قلاب را مجددا به داخل پارچه فرو برده و عمل آویختن نخ به قلاب و بیرون کشیدن آن از پارچه را ادامه میدهد و به این ترتیب دوختی زنجیره یی (شبیه آنچه در گلدوزی معمولی با سوزن بر روی پارچه ایجاد میشود) به وجود می آید که اساس و بنیان کار گلابتون دوزی است گاهی نیز گلابتون دوزان به نسبت نوع نقشی که قصد دوختن آن را دارند از پولک های پلاستیکی کوچکی که دارای لعاب رنگین است استفاده میکنند.

 

[Ayumi]

کاربرد گلابتون دوزی​

برای گلابتون دوزی از پارچه های ماهوت، مخمل، اطلس، ابریشم، پشم، تافته و حتی کرباس استفاده میکنند. در گذشته از گلابتون دوزی حتما در جهاز دختران استفاده می شده است.از گلابتون دوزی برای تولید و تزئین دیوار کوب، جای قرآنی، سجاده، جانماز، لباس مجلسی، شلوار، کلاه، رویه کوسن، رویه بالش، پرده، بقچه، پشتی، کیسه پول، یقه، آستین، قلم دان، جای شانه، سرمه داران، مانتو و … استفاده میکنند.

 

[Ayumi]

مراکز تولید گلابتون دوزی​

گلابتون دوزی یکی از هنرهای استان هرمزگان است که به تازگی در بین دختران بشاگردی رواج پیدا کرده است. این هنر از شهر سندرک و سایر بخش های استان هرمزگان به منطقه بشاگرد وارد شده است. در استان هرمزگان از پارچه های گلابتون دوزی شده برای دوختن لباس های محلی استفاده می شود.

روستاهای اهون، پاهتک، بلبل آباد، درجک، سردشت بشاگرد و … زنان روستایی هنرمندی دارد که در هنر گلابتون دوزی مشهور هستند. زنان و دختران روستاهای بشاگرد معمولا بعد از انجام کار روزانه دور هم جمع می شوند و حدود ۲-۳ ساعتی را همراه با هم به انجام کار گلابتون دوزی می پردازند. کار انجام شده روی پارچه برای دوخت یک شلوار در حدود ۲ هفته تا یک ماه زمان احتیاج دارد.