آموزشی ۸ اصل برای نوشتن نقد داستان

[Tara Motlagh]

اگر علاقه‌مند به داستان‌نویسی هستید، نوشتن نقد برای آثار سایر نویسندگان مزایای زیادی برای خودتان خواهد داشت. با نقد یک داستان نه تنها بازخورد خود را ارائه می‌کنید بلکه نویسندگان دیگر را تشویق می‌کنید که آنها نیز به طرز مشابهی به ارتقای کیفیت آثار شما کمک کنند. با خواندن و نقد کردن داستان‌های نویسندگانِ هم‌تراز خود به تقویت مهارت‌های نویسندگی خودتان مانند ظرافت‌های انشایی، قواعد دستوری، افزودن هیجان و ایجاد تعلیق می‌پردازید. به همین منظور در ادامه مقاله‌ای را می‌خوانید که حاوی هشت اصل کاربردی و تجربی برای عمق بخشیدن به یک نقد می‌باشد.

 

[Tara Motlagh]

وقتی بحث نقد مطرح می‌شود عباراتی مانند «با خاک یکسان کردن»، «کرک و پر ریختن» یا «گرد و خاک کردن» در ذهن متبادر می‌شود. تصور این وضعیت بدون برخوردن به شخصیت نویسنده چگونه ممکن است؟ اما «رایان جی. وَن کلیو» در نسخه سپتامبر ۲۰۲۳ مجله «رایترز دایجست» مقاله‌ای را براساس تجارب خود و دیگر منتقدان و بررسی شیوه‌های درست نقد ادبی، به ۸ اصل اشاره می‌کند‌.

 

[Tara Motlagh]

۱- قصد و نیت نویسنده را کشف کنید
من عادت داشتم که آنچه مؤلف و داستان به آن نیاز داشت را خودم تعیین کنم و مفروض بدانم. حالا اما این را از خود نویسنده می‌پرسم. بنابراین جای شگفتی نیست که وقتی می‌فهمم که یک نویسنده به دنبال جلب توجه مخاطبان به پیرنگ داستانش است و من بازخوردهای زیادی در این خصوص ارائه می‌کنم، نویسنده مورد نظر خرسند می‌شود و از شنیدن نقد من لذت می‌برد.

 

[Tara Motlagh]

در کارگاه‌های نویسندگی ِکالج خودمان وقتی از مؤلفان برای نقد کارشان دعوت می‌کنم از آنها می‌خواهم که سه محور خاص را که تمایل دارند بازخوردهایی درباره آنها بشنوند از پیش مشخص کنند. البته که نویسندگان موارد بیشتری را ذکر می‌کنند اما این کار دست‌کم تضمین می‌کند که همه ما روی نقاط خاصی متمرکز هستیم و پراکنده‌گویی نمی‌کنیم. این مسأله‌ای ساده است اما بسیاری از منتقدان این امر سازنده برای نویسنده را نادیده می‌گیرند.

 

[Tara Motlagh]

۲- هم ظاهر و هم باطن داستان را نقد کنید

به عنوان کسی که تجربه تدریس به معلمان نویسندگی در کالج‌ها را دارد فهمیده‌ام که هر چقدر منتقدی درباره صلاحیت یا توانایی نویسندگی و ویراستاری خود بیشتر دچار تردید باشد، به همان اندازه بیشتر روی ارائه بازخوردهای سطح پایین‌ و نه چندان مهم متمرکز می‌شود. چرا؟ چون وقتی مطلبی مطرح می‌کنید که از صحیح بودن آن اطمینان دارید راحت‌تر می‌توانید حجم بیشتری از آن اطلاعات بدیهی را روی کاغذ بیاورید و دست‌کم اگر حجمِ نقد مقیاس بررسی باشد کار قابل‌توجهی ارائه کرده‌اید.

 

[Tara Motlagh]

اما در دنیایی که نرم‌افزارهای غلط‌گیر املایی و تصحیح دستور زبان به وسیله هوش مصنوعی می‌توانند کارهای سطحی را انجام بدهند از ورود به حوزه ایرادهای ظاهری و ناچیز خودداری کنید. عیبی ندارد به نویسنده‌ای که نوشته‌هایش پر از غلط‌های نقطه‌گذاری است تذکر بدهید (که نقدی کم‌عمق و سطحی تلقی می‌شود) اما پس از اشاره‌ای کوتاه به آن، زمان بیشتری را صرف کمک به نویسنده کنید تا دریابد که چگونه می‌تواند یک صحنه کسل‌کننده در داستان را با ارائه جزییات محسوس‌تر، تشبیهات و استعاره‌ها برای مخاطبان جذاب‌تر کند؛ این یعنی نقدی ژرف و اثرگذار.

 

[Tara Motlagh]

۳- رویکردی کل‌نگر در نقد داشته باشید

برای نوشتن این مطلب کاربردی با «دین بورِل» مشورت کردم. او که سه دهه تجربه کار در زمینه نشر کتاب و مجله را یدک می‌کشد می‌گوید «نشر کتاب شبیه یک فرایند مهندسی معکوس است. من کار را با ارائه تعریفی جامع از جامعه هدفی که مخاطب کتاب است آغاز می‌کنم. از خودم می‌پرسم مصرف‌کننده این محصول دنبال چیست؟ ما گره از کدام مشکل او می‌گشاییم؟ خواننده کتاب چند سال دارد و کجا و چرا این کتاب را می‌خرد؟».

 

[Tara Motlagh]

بورل با خلق این تصاویر در ذهن خود می‌تواند فوری متون یا فصولی از کتاب را شناسایی کند که خوب از عهده کار برمی‌آیند و بخش‌های نامرتبط و غیرضروری را حذف کند. وی می‌افزاید: «پاسخ به این پرسش‌ها به سرعت مسائلی مانند آهنگ و ساختار صحیح جملات را برای من روشن می‌کند. علاوه بر این شروع می‌کنم به خلق تصویری آرمانی از شمایل و حتی قیمت کتاب در ذهن خودم».

 

[Tara Motlagh]

مسلم است که او اینجا منظورش کتاب‌های غیرتخیلی و واقع‌گرا می‌باشد که حوزه کار تخصصی او قلمداد می‌شود. اما توجه به مخاطب در کنار قیمت‌گذاری مناسب یک کتاب برای داستان‌های خیالی نیز کاربرد دارد. خوانندگان احتمالا از کتاب گرگینه به قلم «استفان گراهام جونز» انتظاری متفاوت از کتابی مثلا با عنوان چگونه یک کسب‌وکار را بچرخانیم به قلم یک بازاری موفق دارند. اما در هر صورت مخاطب دنبال چیزی می‌گردد. مشخص کردن این اهداف معین یا نامعین و به خاطر سپردن آنها در هر گام از روال نقد نوشتن و تصحیح کردن، مفید واقع می‌شود.

 

[Tara Motlagh]

۴- مدبرانه قضاوت کنید

«جیمی موریس» یک مدرس فن نویسندگی در اورلاندو است که مشتریانش مشورت‌ با او را متحول‌کننده می‌دانند. او به قانون کیفیت در برابر کمیت باور دارد و می‌گوید: «قبلا عادت داشتم که در طول یک هفته برای مقالات ۵۰ دانشجو نقدنویسی کنم. در کارم شوق وافری نشان می‌دادم و این مقالات را در وضعیتی به نویسندگان برمی‌گرداندم که به علت حاشیه‌نویسی‌های زیاد در تمام صفحات، تشخیص متن اصلی دشوار می‌شد