جامعه ایرانی آداب و رسوم کردستان

[اورانوس]

آداب و رسوم و کرد ها | میلاد پیامبر ( ص )​

دوازدهم ربیع الاول به اعتقاد اهل سنت و هفدهم ربیع الاول به اعتقاد شیعیان روز میلاد حضرت خاتم الانبیا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) می باشد. این اختلاف زمانی خود مصداقی از مصادیق بارز اتحاد ملی است. جشن میلاد از استان هایی که اهل سنت رقم قابل توجهی دارند شروع شده و سپس به کل کشور می رسد. در کردستان یکی از آداب بسیار زیبا مراسم مولودی خوانی است که در آن اشعاری در وصف و ثنای حضرت رسول ( صلی الله علیه و آله و سلم ) خوانده می شود. در مجلس همه سکوت کرده و به مراسم توجه می کنند. قربانی کردن گوسفند و پذیرایی از مهمانان با غذا و شیرینی و نیز فرستادن شیرینی و غذای نذری به در منازل برای همسایگان در این روزها از دیگر رسومات رایج است. در زیر به قطعه ای از مولودی های کُردی در رثای رسول گرامی اسلام اشاره می شود:

 

[اورانوس]

مه جلسی فه رح به خشو و سفی ح زرته *** مه رهه ری ئه نوار فه یضو و ره حمه ته

ترجمه: مجلس فرح بخشی در وصف حضرت رسول است، مظهر انوار فیض و رحمت است.

وه ذکری سه لوات پاک له ئالایش *** به فه ضای مه جلس بده بده ین ئارایش

ترجمه: با ذکر صلوات پاک و بی آلایش، به فضای مجلس آرایش دهیم ( حسنی فر، 1387، 67 ).

 

[اورانوس]

آداب و رسوم و باورها​

کردها مردمانی ایرانی تبار هستند که زبان، فرهنگ و آداب و سنن آنان در ارتباط و پیوند با دیگر مردمان در قلمرو زیست اقوام ایرانی است.

باورهای عمومی​

باورهای مردمان کرد در استان های مختلف به میزان زیادی با باورهای سایر اقوام ایرانی یکسان و مشابه می باشد، به عنوان مثال در کرمانشاه برخی از این باورها به قرار زیر است:
– چنانچه استکان ها هنگام صرف چای ردیف شوند این نشان از رسیدن مهمان است.
– اگر برگ چای روی استکان چای قرار گیرد میهمان خواهد آمد.
-ریختن آب جوش بر روی زمین بدون گفتن بسم الله باعث از بین رفتن بچه های جن و انتقام جویی آنان خواهد شد.
– به هنگام نشستن، زانو به بغل گرفتن غم و اندوه به دنبال می آورد.
-خارش کف پا نشان از راه دور در پیش داشتن است.
-وقتی میهمان به خانه کسی بیاید روزی اش را هم با خودش می برد.
-جارو کردن در شب، تنگدستی به دنبال می آورد.
– در شب جارو نمی کنند و ناخن نمی گیرند.
-عطسه کردن را نشان خبر می دانند.
– عطسه را نشانه صبر می دانند.
– اگر شخصی به هنگام درآوردن کفشش، لنگه ای بر لنگه دیگر سوار شود، باورشان این است که برای آن شخص مسافرتی پیش خواهد آمد.
– اگر کف دست راست کسی بخارد پول به دستش می آید و بالعکس اگر کسی کف دست چپش بخارد پول از دست خواهد داد.
– اگر گوش راست کسی صدا کند، باورشان این است که از او به خوبی یاد می شود و چنانچه گوش چپش زنگ بزند می گویند کسانی مشغول بدگویی او هستند.
– هرگاه کسی بخواهد به سفر دور و درازی برود او را سه بار از زیر قرآن رد می کنند ( افشار سیستانی، 1371، 1364-1368 ).

 

[اورانوس]

آداب و رسوم و کرد ها | آداب و رسوم ماه رمضان​

ماه رمضان که از راه می رسد، در کردستان ندای مرحبا مرحبا با آهنگ و وزن خاصی در محله ها به گوش می رسد؛ آوازی که فرارسیدن ماه برکت و رحمت را به مردم شهر خبر می دهد و جشن می گیرند. پیش از اذان مغرب مساجد و تکایای استان کردستان پر از صدای دعاهای مذهبی و اشعاری می شوند که نمازگزاران در مدح رسول گرامی اسلام می خوانند. در گذشته این اشعار مذهبی تا پانزدهم ماه رمضان به اوج خود می رسید، اما با گذشتن از نیمه ماه، آوازها کم کم تغییر لحن پیدا می کرده و لحن اندوه و حزن می گرفت. از این پس صحبت از فراق است و خداحافظی با ماه مبارک رمضان. در این شب ها اگر در کوچه های کردستان راه می رفتید، ندای الوداع الوداع گوشتان را پر می کرد، زیرا در پانزده روز اول ماه رمضان مؤذن قبل از وقت نماز عشاء بر پشت بام رفته و با نوای دلکش و آوازی خوش و ملکوتی حلول ماه مبارک رمضان را خوشامد می گفت: مرحبا مرحبا یا شهر رمضان/ مرحبا مرحبا یا شهر تسبیح و التهلیل و تلاوة القرآن مرحبا/ مرحبا مرحبا یا شهر الخیر و البرکة و الاحسان مرحبا، و از نیمه ماه به بعد نیز به جای مرحبا، الوداع می گوید.شب چله در تمامی کشورهای کشورمان تقریباً دارای رسومات مشترک است و شاید مهم ترین بخش از رسومات این شب که در تمامی شهرها و روستاها مشترک است، شب نشینی به همراه صرف میوه، آجیل مخصوص شب چله می باشد.

 

[اورانوس]

پاشیو​

مانند سایر نقاط کشور و مطابق رسمی اسلامی با اعتقاد به استحباب رؤیت هلال ماه رمضان، روز آخر شعبان، هم وطنان کُرد برای رؤیت هلال به پشت بام خانه می روند. در گذشته بعد از رؤیت هلال ماه رمضان، سه یا چهار نفر با دهل و سرنا زدن با آمدن به مرکز شهر سنندج، نوای مخصوص فرارسیدن ماه مبارک رمضان را می نواختند و فرا رسیدن این ماه را به اطلاع عموم می رساندند. قبل از جنگ جهانی دوم و به دلیل نبودن وسایل کافی برای اطلاع رسانی، مردم با شلیک توپ توسط یک توپچی که فقط کارش در ماه مبارک رمضان بود، از آغاز ماه رمضان مطلع می شدند و شب ها به وقت سحر نیز با این صدا مردم برای صرف سحری از خواب بر می خاستند. پس از آن نیز این مأموریت به نیروهای ارتشی واگذار شد. بعد از شلیک توپ، آیین های پاشیو بود که هر روز موقع سحر در شهر بر پا می شد. در آن روزها که هنوز وسایل ارتباط جمعی گسترش پیدا نکرده بود، کردها همدیگر را با مراسم « پاشیو » از فرارسیدن زمان سحر آگاه می کردند. آن ها به پشت بام می رفتند و با گفتن پاشیو، وقت سحری خوردن را خبر می دادند و با پایان یافتن ماه مبارک رمضان و با حلول ماه شوال نیز سه گلوله توپ شلیک می شد و با صدای این توپ ها می توانستی این شعر را به وضوح بشنوی که:

عید رمضان آمد و ماه رمضان رفت *** صد شکر که این آمد و صد حیف که آن رفت

 

[اورانوس]

سفره افطاری​

پنیر، شیر، عسل، گردوی تازه و انجیر از ملزومات سفره ی افطار کردی است. پس از آنکه روزه داران افطار خود را باز کردند، آش دوغ، ترخینه یا آش کردی و نان هایی مثل نان برساق و نان تاوه ای که توسط زنان کُرد تهیه می شود، سفره افطار را رنگین می کند. کولیره هم نوعی نان ویژه و محلی است که برای شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان تهیه می شود و بعد از پخت، بین همسایگان و اهالی محل تقسیم می گردد. خمیر این نان که از آرد، مغز گردو و مقداری روغن تهیه می شود از روز بیست و ششم ماه مبارک آماده شده و در روز بیست و هفتم رمضان آن را در تنور طبخ می کنند. عموماً خانواده های طبقه متوسط و بالا این نان را به مقدار زیادی تهیه کرده و میان مردم محل یا افراد نیازمند توزیع می کنند، به طوری که در روز بیست و ششم و بیست و هفتم ماه رمضان، تقریباً تمام خانواده های استان کردستان روزه شان را با کولیره و ماست باز می کنند. بعد از افطاری و خواندن نماز عشاء، خانواده هایی که دارای وسعت مالی هستند، تعداد زیادی کولیره را همراه با ماست به مسجد برده و در میان نمازگزاران توزیع می کنند. کردها بر اساس یک رسم دیرینه، کولیره های کوچکی می پزند و پنج یا شش عدد از این کولیره ها را به نخ می کشند و در انبار آرد یا برنجشان قرار می دهند، به این امید که خیر و برکت ماه رمضان به دارایی آن ها برسد. به این ترتیب، هر رشته کولیره یک سال در انبار کردها می ماند و سال بعد، با کولیره های جدید جایگزین می شود.

 

[اورانوس]

شب یلدا​

شب چله در تمامی کشورهای کشورمان تقریباً دارای رسومات مشترک است و شاید مهم ترین بخش از رسومات این شب که در تمامی شهرها و روستاها مشترک است، شب نشینی به همراه صرف میوه، آجیل مخصوص شب چله می باشد. شب یلدا را در سنندج ( شه و چله )‌ می گویند. در ادبیات فارسی خصوصاً در غزل، زلف یار را به یلدا تشبیه می کنند که مانند شب سیاه، بلند و طولانی است. معمولاً و نه الزاماً در این شب در کوهستان های کردستان و شهرها و روستاها برف می بارید. اقوام نزدیک و پسران متأهل و دختران شوهرکرده در این شب میهمان خانه پدری یا بزرگ خاندان هستند که معمولاً پدر بزرگ است. این شب یکی از شب های پرنشاط برای خانواده و به ویژه کودکان است و این تجمع در خانه پدری یمن و شگون و احترام دارد.
در سنندج قدیم که یخچال و فریزر برای نگهداری از میوه جات وجود نداشت، مردم در منازل خود اقدام به درست کردن آونگ و یا در بند کشیدن انگور و امرودهای گوناگون و خربزه ترش می کردند. شب یلدا یا شب چله که تاریک ترین و درازترین شب سال است با خوردن دلمه، خربزه ترش، انگور، امرود، به ، انار و سیب به خوشی و شادمانی و چون شب وصال می گذشت. دو سنت قدیمی در سنندج مقام خود را حفظ کرده اند، یکی زولبیا و بامیه و پشمک در ماه مبارک رمضان و دیگری دلمه کلم در شب زمستان ( ایازی، 1371، 198-202 ).
در این شب یکی دیگر از رسومی که تقریباً در تمام مناطق کشورمان به اجرا درمی آید، فرستادن میوه و شیرینی تحت عنوان شب چله ای توسط خانواده هایی است که سال اول است که دختر به خانه شوهر فرستاده اند.در شهر سنندج یک خوانچه را با تمام سلیقه از انواع غذاها و میوه ها برای عروس می فرستند و این کار را ( شه و زمسانی ) می گویند. در این خوانچه علاوه بر دلمه کلم و برگ مو، چلو خورش و دیس های شیرینی، خربزه ترش، شربت های گوناگون که داخل تنگ می گذاشتند و یک ظرف ( ئادنگ ) یعنی انگوری که با خوشه از سقف آویزان می کردند، یک ظرف سیب سرخ، یک ظرف انار، یک ظرف گلابی، یک هندوانه و یک ظرف بزرگ تنقلات و غیره را می گذاشتند. در سنندج قدیم خانواده ها اگر در همسایگی، خانواده فقیری را سراغ داشتند، به خاطر اینکه فرزندان آن ها نیز بی نصیب نباشند، سهم آن ها را نیز در حد خودشان می فرستادند که این رسم هنوز هم وجود دارد. در این شب بیان احادیث اخلاقی و طرح حکمت ها و اندرزها از سوی بزرگ ترها و ریش سفیدان خانواده، شاهنامه خوانی، فال حافظ و طرح مشکلات و رسیدگی به حال افراد فامیل از جمله مهم ترین کارهایی است که مورد توجه قرار می گیرد.

 

[اورانوس]

مراسم ازدواج​

ازدواج از سنت های حسنه ای است که در کشور ما به دلیل تأکیدات اسلامی و نیز اهمیت خانواده از جایگاه بالایی برخوردار است. ازدواج در مناطق مختلف کشور علی رغم وجود برخی تفاوت های مربوط به فرهنگ های محلی، در کل دارای نقاط اشتراک فراوانی می باشد.
مراسم ازدواج و عروسی در کرمانشاه نیز با تفاوت های بسیار کمی مانند سایر نقاط کشور می باشد: ابتدا خواستگاری و تعیین میزان مهریه، سپس بوسیدن دست پدر عروس توسط داماد و دیگر موارد مانند خرید بازار در روز عقدکنان، سپس انجام مراسم عقد توسط عاقد و دستیارش، ساییدن قند بر سر عروس و داماد، حلقه دست کردن توسط داماد و عروس، عسل به دهان یکدیگر گذاردن، دادن هدیه عقد توسط پدر و مادر داماد به عروس و صرف شام توسط میهمانان و سپس مراسم انتقال عروس به خانه داماد ( افشار سیستانی، 1371، 1386-1387 ).

در کردستان یکی از رسوم عروسی، شب نشینی هایی است که قبل از برگزاری جشن عروسی ترتیب داده می شود. سپس مقدمات ازدواج با مجلس خواستگاری و گفتگو بر سر مهریه و خرید طلا و لباس توسط داماد برای عروس و تعیین تاریخ عقد و عروسی آغاز می شود که در برخی مناطق روستایی اخذ شیربها توسط خانواده عروس نیز مرسوم است. پس از این مراسم شیرینی خوران برگزار می شود که طی آن با اعلام نامزدی رسمی دختر و پسر خطبه عقد نیز میان آن دو منعقد شده و مراسم عروسی به زمانی دیگر موکول می گردد. سرانجام با نزدیک شدن روز عروسی مجالس شب نشینی از سوی خانواده های دو طرف به طور جداگانه ای ترتیب می یابد که در آن از کلیه ی نزدیکان دو خانواده دعوت به عمل می آید.
در گذشته یک شب قبل از روز عروسی مراسم حنابندان اجرا می شد؛ بدین ترتیب که دختران جوان دو خانواده و دوستان عروس در یک مجلس خصوصی شبانه به دست های خود و عروس حنا می بستند که این خود یک نوع آرایش دست ها نیز به شمار می رفت. کردهای کردستان در مجالس شادی و به خصوص شب نشینی هایی که به مناسبت عروسی ها برپا می شود، با پوشیدن لباس های زیبا و تماشایی هماهنگ با نوای سازهای محلی کنار هم قرار گرفته و در حالی که با گرفتن دو سر یک دستمال، فاصله خود را حفظ می کنند، دایره وار به رقص محلی کردی که اصطلاحاً چوبی گفته می شود و ریتم های گوناگونی دارد می پردازند. هدایت حلقه ی پایکوبی و عوض کردن حرکات رقص محلی را شخصی که در ابتدای همه در طرف راست قرار دارد و دستمال بلندی را به شیوه های خاصی هماهنگ با حرکات پا به گردش درمی آورد بر عهده دارد که در لهجه ی محلی سرچوبی نامیده می شود. سرچوبی با ادامه ی رقص به نوبت به سایر افراد واگذار می شود که از تبحر بیشتری بر خوردارند. هنگام اجرای رقص، دیگر مهمانان نظاره گر هستند و هریک به فراخور حال خود سرچوبی را شاباش می کنند که معمولاً این کار با سپردن مبالغی اسکناس به دست نوازندگان و چرخاندن آن بر سر و شانه ی سر چوبی انجام می شود.

 

[اورانوس]

با پایان یافتن شب نشینی، روز عروسی فرا می رسد که در این روز نیز ضمن پایکوبی و دادن ناهار به میهمانان، نزدیک عصر داماد در حالی که تعدادی از میهمانان خصوصاً دختران و پسران جوان وی را همراهی می کنند به طرف خانه ی عروس حرکت می کند و پس از صرف چای و شیرینی و کسب اجازه از والدین عروس وی را به خانه خود می آورد. با پایان یافتن جشن عروسی و پس از یک هفته کلیه دعوت شدگان دو طرف به استثنای مردان و پسران در منزل داماد جمع می شوند و با برگزاری مراسم دیگری هدایای خود را که عمدتاً شامل پول نقد است به عروس و داماد می دهند. این هدایا که در اصطلاح محلی « هفته » گفته می شود با هدف کمک به تشکیل زندگی جدید زوج های جوان و جبران هزینه های عروسی ارائه می شود ( سعیدیان، 1388، 24-26 ).
در کنگاور نیز مراسم عروسی به سایر نقاط ایران شباهت دارد. پس از انجام مراسم خواستگاری، تاریخ عقد و عروسی تعیین می شود. از میهمان در دو وعده غذایی پذیرایی شده و شب قبل از عروسی مراسم حنابندان اجرا می گردد. شیربها توسط داماد به خانواده عروس پرداخت می شود ( افشار سیستانی، 1371، 1387 ). در ایل سنجابی نیز مراسم عروسی مانند مردم شهرنشین بوده و خواستگاری متداول است و نحوه عقد ثبتی می باشد ( همان، 1389 ). در کلهر نیز مراحل اجرای سنت ازدواج و رسوم آن با سایر اقوام ایرانی دارای اشتراکات زیادی می باشد:
نشان کردن: پسر، دختر دلخواه خود را انتخاب کرده و مادرش را آگاه می سازد. مادر برای دیدن دختر به خانه او می رود. اگر او هم بپسندد بدون اینکه سخنی بگوید به خانه خود باز می گردد و موضوع را با همسرش در میان می گذارد و پدر نیز با خواستگاری آن دختر برای پسرش موافقت می کند.

 

[اورانوس]

خوازمنی ( خواستگاری ): در یک روز خوش یمن پدر پسر به همراه چند نفر از بزرگان به خانه پدر دختر رفته و از او خواستگاری می کنند و در صورت موافقت پدر دختر با وصلت، همان جا گفتگو صورت گرفته و مقدار شیربها ( شیراوی ) و مهریه و پس از گفتگوی زیاد، روز نامزدی تعیین می شود. به هنگام خداحافظی و انجام تعارفات از سوی دو طرف، یکی از بزرگان خانواده داماد از وی می خواهد تا دست پدر دختر و بزرگان خانواده را ببوسد که به این عمل « دُس ماچ کردن » می گویند.
نامزدی ( دَزیورانی ): این مراسم را که دزیورانی یا دَزگیران نیز می گویند به این صورت اجرا می شود که ابتدا پدر پسر برنج، روغن، نان، گوسفند و… به خانه پدر دختر می فرستد تا ناهار طبخ شود. سپس پدر و مادر پسر به همراه چند نفر از اقوام خود برای شیرینی خوران و انجام مراسم نامزدی به خانه پدر دختر می روند و مادر پسر انگشتری طلا را به انگشت عروس ( براتوت ) می کند.
روباز کردن: چند روز پس از مراسم نامزدی، داماد برای روباز کردن به خانه عروس می رود. عروس نیز لیوانی شربت یا کاسه ای آب برای او می آورد و داماد با نوشیدن آن سکه ای طلا یا مبلغی پول به عنوان روباز کردن داخل لیوان یا کاسه می اندازد و پس از ساعتی از عروس و خانواده او خداحافظی می کند.
خرید عروسی و عقد کنان ( تَیارَک ): مانند سایر نقاط ایران در یک روز به شهر می روند و پس از خرید پوشاک عروس توسط خانواده داماد و لباس داماد توسط خانواده عروس، پدر یا برادر بزرگ داماد با پدر یا برادر بزرگ عروس به دفترخانه اسناد رسمی رفته و به وکالت از دختر و پسر آن ها را برای هم عقد می کنند. البته گاهی عروس و داماد نیز در محضر حاضر می شوند. پس از این مراسم روز عروسی تعیین می شود که معمولاً روزهای یکشنبه و پنجشنبه و گاهی هم سه شنبه می باشد.
حنابندان و به گرمابه بردن عروس: معمولاً یک روز پیش از عروسی، در روز شنبه، دوشنبه یا چهارشنبه، زنی بزرگ سال از بستگان داماد به نام پاخسو سوار بر اسب نر سفید به همراه لباس عروس و لوازم عروسی به خانه عروس رفته و فردای آن روز چند تن از زنان نزدیک عروس جمع شده و به اتفاق نوازندگان ساز و دهل به خانه عروس می روند. حاضران با آوای ساز و دهل می رقصند و شادی می کنند. در این هنگام پاخسو به دست و پای عروس حنا می بندد و ساعتی بعد سر و تن او را می شوید.
پاگشا ( پاوه و کِردِن ): پس از این مراسم، مراسم عروسی برگزار شده و عروس را به خانه داماد می برند و سه روز پس از آن مراسم پاگشا از طرف خانواده عروس در منزل داماد برگزار می شود. در این مراسم که زنان دو خانواده شرکت دارند ( بیشتر زنانی که در مراسم عروسی بوده اند ) پس از رقص و پایکوبی هدایای خود را اهدا می کنند. علاوه بر این یکی دیگر از رسوم بستگان داماد و عروس این است که به مرور زمان عروس و داماد را برای مراسم شام یا ناهار به منزل خود دعوت می کنند و مبلغی نیز پول یا کادو به عروس می دهند که به این مراسم نیز پاوه و کردن می گویند ( جعفربیگی، 1382، 150-170 ) و ( افشار سیستانی، 1371، 1389-1394 ).