آموزشی آشنائي با نمايشنامه نويسي همراه با تمرين

[~Fateme.h~]

ميان نمايشنامه و داستان اشتراكاتي هم وجود دارد. به خصوص در مراحل نگارش، و شكل گيري و سير و چگونگي داستان و طرح نمايش در ذهن نمايشنامه‎نويس. عناصري دخيل هستند كه با عناصر دخيل در داستان نويسي هم نام و هم اسم مي‎باشند. و گاه هم به يك منظور كاربرد دارند. مثلاً اوج، گره، زمان، كشمكش، بحران و … كه در خصوص اين عناصر توضيح داده خواهد شد. مي‎توان گفت كه در داستان‎نويسي، با بيان داستاني، و در نمايشنامه‎نويسي با بيان نمايشي مواجهيم. همان‎طور كه بيان سينمايي و بيان موسيقايي هم وجود دارد. به مجموعه مواد،‌ مصالح و مسايل و تمهيداتي كه هنرمند در آفرينش هنري خود به كار مي‎برد (هم در ريخت و هم در درونمايه(فرم و محتوا)) بيان گفته مي‎شود.

 

[~Fateme.h~]

گفته شده كه نمايشنامه، ادبياتي است كه در برابر چشمان ما راه مي‎رود و سخن مي‎گويد. متن نمايشنامه بايد به صداها، منظره‎ها و كارپرداختها ترجمه گردد كه دقيقاً و عملاً روي صحنه به اجرا درآيد و در بيان داستاني، اين ذهن خواننده است كه آن را به بيان ديگري تبديل مي‎كند و داستان نويس مواد، مصالح، ظرفيتها و امكانات اين تبديل را به كمك كلمات و روي صفحه كاغذ فراهم مي‎سازد. حال آنكه، بيان تئاتري، داراي وسايل و ابزار خاصي‎ست و از مجموعه‎اي از عناصر ديداري- شنيداري (سمعي- بصري) پديد آمده است و اين عناصر به بيان اجرايي (بيان تئاتري) ترجمه مي‎شود.

 

[~Fateme.h~]

در نمايشنامه‎ هايي كه براي اجراي راديويي تنظيم و نوشته مي‎شوند، عناصر ديداري حذف شده‎اند و به كمك عناصر شنيداري، همچون كلام، موسيقي، حتي سكوت و جلوه‎هاي صوتي، سعي مي‎شود تا عناصر ديداري در ذهن تماشاگر باز نموده شود و در واقع همان صحنه تئاتري، به نحوي، در ذهن و خيال شنونده پديد آورده شود. در اينجا، قدرت تجسم فرد، به كمك او مي‎آيد و او با چشم خيال نمايش راديويي را مي‎بيند!

 

[~Fateme.h~]

ممكن است به نظر برسد خواننده داستان با خواننده نمايشنامه شباهت پيدا ميكند چرا كه هر دوي آنها بامتني نوشته شده (نوشتاري) سروكار دارند و هر دو ناچارند در هنگام خواندن اثر آن را در ذهن و خيال خود تصور و تجسم كنند و بفهمند. اما وظيفه آنكه نمايشنامه مي‎خواند سخت‎تر از كسي است كه داستان مي‎خواند چرا كه خواننده نمايشنامه با متني سروكار دارد كه خود به خود كامل نيست و به دگير عناصر هنر نمايش براي به كمال رسيدن نياز دارد و حال آنكه آن عناصر در هنگام خواندن غائب هستند، وظيفه اوست كه با افزايش فعاليت ذهني خود جاي آن عناصر را پر كند. تا با اثر ارتباط بهتري برقرار كند. اما در داستان، نويسنده همه كارهايي را كه لازم مي‎دانست به انجام رسانده و اثري به زعم خود كامل را در اختيار خواننده قرار مي‎دهد.

 

[~Fateme.h~]

يكي ديگر از تفاوت‎هاي عمده ميان نمايشنامه و داستان، وجود عنصر روايتگري‎ست. نويسنده داستان را توصيف و روايت مي‎كند. گاه شرح حال مي‎آورد و توضيح مي‎دهد. اگر در برخي نمايشنامه‎ها نيز با عنوان راوي روبرو شويم، اين اطلاقي‎ست كه بر يك شخص (يك كاراكتر) مي‎شود و روايتگري در داستان متفاوت است. روايت و روايت‎گري در داستان بوسيله راوي و زاويه ديدهاي مختلفي انجام مي‎شود كه زاويه اول شخص مفرد يا جمع، سوم شخص، داناي كل و داناي محدود از جمله اين زاويه‎هاي ديد در چگونگي نگاشتن سير داستان توسط داستان‎نويس مي‎شود كه در نمايشنامه به اين صورت وجود ندارد. در نمايشنامه، توصيف تنها در بخش توضيحات شامل راهنمائي‎ها و دستورالعمل‎ها جلوه‎گر مي‎شود كه بخش مختصري را به خود اختصاص مي‎دهد (در برخي نمايشنامه‎ها مثلاً نمايشنامه‎هاي بي‎كلام، اين بخش ضرورتاً عمده‎تر است ولي توجه ما در اين دوره، نمايشنامه‎هاي با كلام است.)

 

[~Fateme.h~]

به طور مثال، در شروع نمايشنامه چشم‎اندازي از پل نوشته آرتورميلر آمده است:
تابلوي يك.
نماي بيروني يك مجموعه آپارتمان اجاره‎اي و خيابان جلوي آن. نماي ساختمان تماماً اسكلتي است . محوطه‎ي اصلي بازي اتاق‎نشيمن- غذاخوري آپارتمان ادي است. آپارتماني كارگري، تميز، نقلي و ساده. صندلي گهواره‎اي در جلو، ميز غذاخوري گردي با چند صندلي در وسط، و گرامافوني روميزي. عقب، در يك اتاق خواب و راه ورودي آشپزخانه است كه داخل هيچ كدام‎شان ديده نمي‎شود….

 

[~Fateme.h~]

و بعد در ادامه، در توضيح ديگري آمده:
(آلفيري مي‎آيد. وكيلي چهل- پنجاه ساله، موهايش جوگندمي شده، تنومند، خوش برخورد و دقيق است……)
نكته جالب در همين نمايشنامه، همين شخص وكيل است كه داستان نمايش را براي ما روايت مي‎كند. اما فقط توضيحي مختصر مي‎دهد و آنچه را قرار است روايت كرده باشد، ما خودمان روي صحنه مي‎بينيم و مي‎شنويم. آدمهايي كه او مي‎خواهد از آنها حرف بزند يا اتفاقاتي كه افتاده است، پيش چشم ما بازسازي مي‎شوند و وكيل خيلي كم پيدايش مي‎شود. در ادامه و درهمان آغاز اين نمايشنامه كه توضيحات و توصيفات اتفاقاً بيشتري نسبت به ساير نمايشنامه‎هاي اين نويسنده و ديگران دارد، مي‎خوانيم:

 

[~Fateme.h~]

عادي آمده و با مردهاي ديگر به شير يا خط مشغول شده، مردي‎ست چهل ساله- باربري تنومند و كمي چاق آلفيري: اسم اين مرد ادي كربونه . باربر بندر بود و تو باراندازهاي فاصله پپل بروكلين تا اون موج‎شكن يعني تا جايي كه دريا شروع مي‎شد، كار مي‎كرد.
آلفيري به تاريكي مي‎رود
ادي: خوب بعداً مي‎بينمتون بچه‎ ها
و بعد از اين، ديگر اين اشخاص نمايش هستند كه با گفتگو داستان را پيش مي‎برند:

 

[~Fateme.h~]

كانزينا: سلام، ادي!
ادي: كجا كفش و كلاه كردي!
كاترينا: (به دامنش دست مي‎كشد) تازه خريدمش، خوشت مي‎ياد؟
ادي: آره. قشنگه. موهات چي شد؟
كاترينا: مدلش رو عوض كردم. خوشت مي‎آد؟
و در ادامه همين صحنه:
كاترينا: حدس بزن چه قدر بالاي اين دامن داده‎م؟
ادي: به نظر من خيلي كوتاهه. نيست؟
كاترينا: نه. وقتي مي‎ايستم كوتاه نيست.
ادي: آره! اما گاهي وقت‎ها هم مجبوري بشيني!
كاترنيا: ادي الان اين يه جور مده. منظورم اينه كه آدم كه داره تو خيابون راه مي‎ره كه …

 

[~Fateme.h~]

ادي: ببين اين طوري تو خيابون راه بري آدمها يه طوري‎شون مي‎شه منظورم اينه!
كاترينا: براي چي؟
ادي: كاترينا نمي‎خوام اذيتت كنم، اما تو قر مي‎دي راه مي‎ري.
كاترينا: قر مي‎دم راه مي‎رم؟
ادي: اعصاب من رو خرد نكن كتي. قر مي‎دي راه مي‎ري. خوشم نمي‎ياد تو شيريني فروشي اون جوري نگاهت كنن. با اون كفش‎هاي جديد پاشنه بلند تو پياده‎رو- تلق تلق تلق. سرها عين چرخ آسياب برگردند!
كاترينا: اما خودت خوب مي‎دوني كه اون جور پسرها هر دختري رد بشه نگاه مي‎كنن.
ادي: اما تو هر دختري نيستي…