آموزشی آشنایی با فن روایی «پیش آگاهی»

[Tara Motlagh]

«پیش آگاهی»—(Foreshadowing)—تکنیکی ادبی است که نویسندگان از آن به عنوان ابزاری برای نشان دادن یا اشاره به چیزی استفاده می‌کنند که در آینده در داستان رقم خواهد خورد. این تکنیک که با نام «آینه داری» نیز شناخته می‌شود، در صورت استفاده‌ی درست و مناسب، روشی عالی برای خلق تعلیق و تنش دراماتیک در مخاطبین است.

 

[Tara Motlagh]

«پیش آگاهی» می‌تواند انتظاراتی مشخص را در مورد رفتارهای کاراکترها یا پیامدهای پیرنگ داستان در مخاطبین به وجود آورد. به وجود آمدن این انتظارات، لذت مخاطبین از تجربه‌ی اثر ادبی را افزایش می‌دهد، معنا و غنای مفهومی اثر را عمیق‌تر می‌سازد و به مخاطبین کمک می‌کند ارتباطات بهتری را با سایر مضامین ادبی برقرار کنند.

 

[Tara Motlagh]

نویسنده ی آمریکایی برجسته، «ناتانیل هاثورن»، در داستان کوتاه خود به نام «گودمن براون جوان» به شکلی کاملا مؤثر از «پیش آگاهی» استفاده می کند. ملاقات شخصیت اصلی با شیطان، به واسطه ی بسیاری از عناصر پیرنگ، از پیش مورد اشاره قرار می گیرد، از جمله این موضوع که همنشین شخصیت اصلی در شب، عصایی را با خود دارد که شبیه یک «مار سیاه بزرگ» است.

 

[Tara Motlagh]

این «پیش آگاهی» به مخاطبین نشان می دهد که نه تنها شیطان همنشین شخصیت «گودمن براون» است، بلکه احساسی از تعلیق در مورد زمان فرا رسیدن ملاقاتی قریب الوقوع و سرنوشت ساز را به وجود می آورد. همچنین، عصای مار-گونه ای که در داستان به کار رفته، این فرصت را در اختیار مخاطبین قرار می دهد که میان داستان «هاثورن» و مضامین «کتاب پیدایش» و همینطور ماجرای «باغ عدن»، پیوندی مفهومی را برقرار کنند.

 

[Tara Motlagh]

ابتدا چیزی نبود. فقط نرمه باران سردی می آمد و نور خاکستری یکدست و ثابت خورشید اواخر ماه نوامبر تازه داشت سر می زد، نوری که جایی با آوای سگان شکاری در هم می آمیخت و به طرف آن ها می آمد. بعد «سام فادرز» که پشت سرش ایستاده بود، درست مثل آن بار که پسرک، اول بار با تفنگ قدیمی سر پُرش به سوی اولین شکارش که خرگوشی در حال فرار بود شلیک کرد، شانه اش را از پشت گرفت و پسر شروع کرد به لرزیدن. از سرما نبود که می لرزید. بعد گوزن آنجا بود. از جایی نیامده بود، فقط آنجا بود. زنده و حقیقی، نه مانند یک روح، به آن ها نگاه می کرد. فقط انگار تمام نور خورشید در او جمع شده و او منبع اصلی نور بود. پنداری نه تنها در نور خورشید حرکت می کرد، بلکه منتشرش هم می کرد. گوزن داشت فرار می کرد، مانند تمام گوزن ها که لحظه ای می ایستند، نگاهی به تو می اندازند و پیش از این که حرکت کنی، پیچ وتابی به خود می دهند و می گریزند. در گرگ و میش صبح، شاخ های درهم پیچش به یک صندلی راحتی می مانست که روی سرش کار گذاشته باشند.—از کتاب «جنگل بزرگ» اثر «ویلیام فاکنر»

 

[Tara Motlagh]

نمونه های مرسوم «پیش آگاهی»

نویسندگان و داستان سرایان از نمادها، بنمایه ها و سایر عناصر تکرارشونده به عنوان ابزاری برای اجرای تکنیک «پیش آگاهی» بهره می برند. مخاطبین نیز اغلب این عناصر را به عنوان اشاراتی به رویدادهای احتمالی در آینده تلقی می کنند و تشخیص می دهند. چند نمونه ی مرسوم از عناصری که به عنوان ابزاری برای اجرای «پیش آگاهی» مورد استفاده قرار می گیرند، عبارت اند از:

 

[Tara Motlagh]

- دیالوگ، مانند «احساس بدی راجع به این موضوع دارم.»
- نمادها، مانند خون، رنگ های مشخص، حیوانات مختلف، سلاح ها
- موتیف های مربوط به آب و هوا، مانند ابرهای طوفانی، باد، باران، آسمان صاف
- فال و نشانه، مانند پیشگویی ها، آینه های شکسته
- واکنش های کاراکترها، مانند دلهره، کنجکاوی، مخفی کاری
- زمان یا فصل، مانند نیمه شب، سپیده دم، بهار، زمستان
- محیط، مانند گورستان، میدان جنگ، راه دورافتاده، رودخانه

 

[Tara Motlagh]

مرگ مادر بار دیگر «فلورنتیو آریثا» را به وسواس عادات خود افکند: اداره، ملاقات با عشاق همیشگی و بازی کردن دومینو در باشگاه تجارت. همان خواندن کتاب های عاشقانه و همان رفتن به قبرستان در روزهای یکشنبه. در آن یکنواختی داشت می پوسید؛ همان چیزی بود که آن قدر از آن وحشت داشت، چیزی که به هرحال نگذاشته بود متوجه گذر زمان بشود. یک روز یکشنبه در ماه دسامبر، وقتی فهمید بوته های گل سرخ مغلوب قیچی ها شده اند، روی تیرهای چراغ برق که تازه نصب کرده بودند، متوجه چند پرستو شد و یک مرتبه دریافت که چه زمان طولانی‌ای از مرگ مادر و به قتل رسیدن «المپیا سوئلتا» گذشته است. آری، چه مدت زمانی از آن ماه دسامبر گذشته بود، از زمانی که در یک بعد از ظهر، «فرمینا داثا» برای او نامه ای فرستاده بود و در آن به او قول داده بود تا ابد دوستش خواهد داشت. تا آن موقع خیال کرده بود که زمان فقط برای دیگران می گذرد و نه برای او. همان یک هفته پیش بود که در خیابان به زوجی برخورد کرده بود که به خاطر نامه های عاشقانه ی او با هم ازدواج کرده بودند و فرزند ارشدشان را که پسر تعمیدی خودش بود، نشناخته بود.—از کتاب «عشق در زمان وبا» اثر «گابریل گارسیا مارکز»

 

[Tara Motlagh]

تفاوت میان «پیش آگاهی» و «فلَش بَک»

هر دوی این تکنیک ها برای عمق بخشیدن به روایت طراحی شده اند؛ با این حال، «پیش آگاهی» تلاش می کند تا اشاره ای به رویدادهای آتی در داستان داشته باشد در حالی که «فلَش بَک» یا «گذشته نمایی»، همانطور که از نامش مشخص است، سعی دارد به شکلی مستقیم اطلاعاتی پس زمینه ای را در مورد چگونگی مسیر پیرنگ یا شخصیت ها برای مخاطبین آشکار کند.

 

[Tara Motlagh]

«فلَش بَک» یک فن روایی است که خط روایی اثر را متوقف می کند تا صحنه ای متقدم را به منظور افزایش درک مخاطبین نسبت به اتفاقات گذشته و چگونگی رقم خوردن اتفاقات کنونی به تصویر بکشد.