آموزشی آموزش جامع ارایه های ادبی با ذکر مثال

[Nella]

آرایه‌های ادبی چیست؟

آرایه‌های ادبی، اصطلاحی است که برای توصیف انواع تکنیک‌ها، الگوها و استفاده‌های خاص زبانی در ادبیات استفاده می‌شود. این آرایه‌ها به نوعی زبان تخصصی نویسندگان و شاعران هستند که از آن‌ها برای افزایش زیبایی و اثربخشی متن خود استفاده می‌کنند. آرایه‌های ادبی در انواع آثار ادبی از قصه‌ها، شعرها، نمایشنامه‌ها، رمان‌ها و حتی آگهی‌ها یا متون تبلیغاتی هم ممکن است یافت شود.

 

[Nella]

۱ـ تشبیه:

تشبیه یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین آرایه‌های ادبی است که به مقایسه دو چیز پرداخته می‌شود. در این آرایه، ویژگی یا خصوصیتی از یک شیء (مشبه) با شیء دیگر (مشبه‌به) مقایسه می‌شود، به شرطی که این دو چیز از نظر ماهیت متفاوت باشند، اما شباهتی خاص داشته باشند.

 

[Nella]

تشبیه معمولاً شامل چهار رکن است:
1ـ مشبه: چیزی که به چیز دیگر شباهت داده می‌شود.
2ـ مشبه‌به: چیزی که مشبه به آن شباهت داده می‌شود.
۳ـ وجه شبه: ویژگی مشترکی که بین مشبه و مشبه‌به وجود دارد.
4ـ ادات تشبیه: کلماتی مانند مثل، مانند، چون، همچون و... که برای بیان ارتباط بین مشبه و مشبه‌به به کار می‌روند.

 

[Nella]

تشبیه بر اساس حضور یا غیاب ارکان و جزئیات آن به چند دسته تقسیم می‌شود که در ارامه با هر کدام آشنا می‌شویم.

 

[Nella]

تشبیه مفصل:

یکی از انواع تشبیه است که در آن تمامی ارکان تشبیه (مشبه، مشبه‌به، وجه شبه و ادات تشبیه) به‌طور کامل بیان می‌شود. این نوع تشبیه به دلیل وضوح و کامل بودن، به مخاطب کمک می‌کند تا تصویر ذهنی روشنی از مقایسه داشته باشد.

مثال:

چهره‌اش مانند ماه در شب تاریک می‌درخشید.

ارکان در این مثال:

1. مشبه:چهره‌اش
2. مشبه‌به: ماه
3. ادات تشبیه: مانند
4. وجه شبه:درخشیدن

در اینجا، "چهره‌اش" به دلیل درخشندگی، به "ماه" تشبیه شده است، و تمامی ارکان به وضوح ذکر شده‌اند. استفاده از تشبیه مفصل در ادبیات باعث صراحت و زیبایی بیشتر کلام می‌شود.

 

[Nella]

تشبیه مجمل:

یکی از انواع تشبیه است که در آن "وجه شبه" ذکر نمی‌شود، اما سایر ارکان (مشبه، مشبه‌به و ادات تشبیه) وجود دارند. این نوع تشبیه برای بیان ساده‌تر و اختصار در کلام به کار می‌رود.

مثال:
چهره‌اش مثل ماه بود.

ارکان در این مثال:
1. مشبه: چهره‌اش
2. مشبه‌به:ماه
3. ادات تشبیه: مثل
4. وجه شبه: حذف شده (اما می‌توان درخشش یا زیبایی را برداشت کرد)

این نوع تشبیه کلام را روشن می‌کند اما اجازه می‌دهد که خواننده یا شنونده وجه شبه را با توجه به متن برداشت کند.

 

[Nella]

تشبیه بلیغ:

یکی از زیباترین انواع تشبیه است که در آن "ادات تشبیه" (مانند مثل، همچون) و "وجه شبه" حذف می‌شوند. تنها "مشبه" و "مشبه‌به" باقی می‌مانند، و همین اختصار به جمله جذابیت و عمق بیشتری می‌بخشد.

ویژگی‌ها:
- مستقیم‌تر و فشرده‌تر از تشبیه مفصل است.
- خواننده باید از متن، وجه شبه را استنباط کند.

مثال:
1. او دریای سخاوت است.
- مشبه: او
- مشبه‌به: دریای سخاوت
- وجه شبه: وسعت و بخشندگی (در جمله ذکر نشده اما از متن برداشت می‌شود.)

2. علم، چراغ زندگی است.
- مشبه: علم
- مشبه‌به: چراغ
- وجه شبه: روشن‌کنندگی و هدایت (به صورت ضمنی)

این نوع تشبیه برای بیان عمیق‌تر مفاهیم و ایجاد تأثیر قوی‌تر در کلام به‌کار می‌رود.

 

[Nella]

تشبیه معکوس

نوعی تشبیه است که در آن چیزی بلندمرتبه یا بزرگ (مشبه) به چیزی کم‌ارزش‌تر یا کوچک‌تر (مشبه‌به) تشبیه می‌شود. این نوع تشبیه اغلب برای ایجاد تأثیر خاصی مانند فروتنی، ساده‌نمایی یا طنز به کار می‌رود.

ویژگی‌ها:
- برخلاف تشبیه معمول، مسیر مقایسه معکوس است (از برتر به کمتر).
- اغلب برای بیان عاطفه یا معنای خاص استفاده می‌شود.

مثال‌ها:
1. پادشاه همچون سایه‌ای کوچک در برابر خورشیدِ حقیقت بود.
- مشبه: پادشاه
- مشبه‌به: سایه کوچک
- وجه شبه: کم‌اهمیتی در برابر حقیقت

2. علم او مثل قطره‌ای از دریا بود.
- مشبه: علم او
- مشبه‌به: قطره
- وجه شبه: کوچکی و ناچیزی (در برابر عظمت علم کل)

این نوع تشبیه با معکوس کردن مسیر معمولِ مقایسه، مخاطب را به تأمل بیشتر درباره مفهوم جلب می‌کند.

 

[Nella]

تشبیه مضمز

تشبیه مضمر یا پنهان، نوعی تشبیه است که در آن "مشبه" به‌صورت صریح ذکر نمی‌شود، اما "مشبه‌به" همراه با وجه شبه یا ادات تشبیه به کار می‌رود. این نوع تشبیه به خواننده اجازه می‌دهد که خود مشبه را از متن برداشت کند.

---

ویژگی‌ها:
- مشبه: حذف شده و به‌صورت غیرمستقیم برداشت می‌شود.
- مشبه‌به و وجه شبه: در جمله حاضر هستند.

مثال:
1. درختان لباس سبز به تن کرده‌اند.
- مشبه: زمین (حذف شده)
- مشبه‌به: درختان
- وجه شبه: داشتن برگ‌های سبز

2. خورشید، طلای آسمان است.
- مشبه: روشنی یا انرژی خورشید (حذف شده)
- مشبه‌به: طلا
- وجه شبه: ارزشمندی و درخشندگی

تشبیه مضمر برای افزایش عمق و زیبایی در متن و ایجاد تأمل در مخاطب استفاده می‌شود.

 

[Nella]

تفاوت تشبیه با استعاره

تشبیه همیشه با ذکر تمامی ارکان یا حداقل سه رکن بیان می‌شود، اما استعاره نوعی از تشبیه است که در آن مشبه یا مشبه‌به حذف می‌شود.
تشبیه: چهره‌اش مثل خورشید می‌درخشید.

استعاره: خورشید مجلس بود.