آموزشی آموزش سرودن شعر طنز

[اولدوز]

هر کاری احتیاج به لوازمی دارد. از جمله سرودن یک شعر طنز. لوازم مورد نیاز برای سرودن یک قطعه شعر طنز عبارتند از:

 

[اولدوز]

2ـ حیات خانم‌، همسر عزیزِ شاه‌اسماعیل بزرگ صفوی بود و طبع شعری سرشار داشت. گویند او را رقیبی بود به نام جهان‌بانو که نام‌برده نیز دارای کمالات بود و در شعر نیز دست داشت. آن دو همسر اکثراً در خدمت پادشاه به مشاعره و مناظره می‌پرداختند. روزی که شهریار صفوی درصدد بود کشور عراق و بغداد را از حکم‌ران آن‌جا که تازه دعوی استقلال می‌کرد بازستاند، جهان‌خانم به مناسبت نقشة استرداد عراق این بیت را به عرض ملوکانه رسانید:



تو پادشاه جهانی، «جهان» ز دست مده

که پادشاه جهان را «جهان» به کار آید



حیات خانم در آن مجلس حضور داشت. بی‌تأمل در مقابل آن، این بیت را به عرض رساند:



ترک غم «جهان» بکن تا ز «حیات» برخوری

هرکه غم «جهان» خورد کی ز «حیات» برخورد!



در ضمن این را هم باید گفت در چند دهة اخیر، به دلیل تغییر شکل زندگی ایرانیان و گذر از زندگی سنتی به زندگی مدرن، زنان بسیاری به شعر طنز روی آورده‌اند. حتی شاعر بزرگی مثل سیمین بهبهانی تحت‌تأثیر رویکرد زنان شاعر به طنز، در این حوزه طبع‌آزمایی کرده است:



ـ این‌جا چه می‌دهند؟ بگو

ـ لابد که تحفه‌یی‌ست،

بایست

ـ آخر چه چیز؟

هرچه که هست

قطعاً بدون فایده نیست

ـ گویا که فیل رفته هوا

ـ آری، ولی اگر نرود

یک مو ز خرس کردن ما

امروز کار حضرت کیست؟

ـ یخ‌بسته هردو پام

چرا

درجا بزن که یخ نزند؟

ـ یک،‌ دو...

[که مردی از سر صف

فریاد زد:

«شمارة بیست»]

ـ من درد می‌کند شکمم

ـ باکی‌ت نیست، حوصله کن

یک لحظه بعد نوبت ماست:

چیزی نمانده تا به دویست!

ـ ای وای،

آخ‌آخ

کمک!

[در حیرت و هجوم زنان

یک نورسیده جیغ کشید

یک زن به درد خویش گریست]

ـ این سهم تو،

بگیر و برو

وضع بدی است.

چشم... ولی...

دیدی که من دوتا شده‌ام

این جیره باز یک نفری‌ست!

 

[اولدوز]

ب) حساسیت نسبت به رنگ قرمز/ به میزان زیاد
بزرگی می‌گفت: طنزپردازان ایرانی خوشبخت‌ترین طنزپردازان جهان هستند، زیرا هرچقدر خطوط قرمز بر سر راه طنزپرداز بیشتر باشد خلاقیت و نوآوری طنزپرداز نیز بیشتر می‌شود. حال طنزپردازی موفق‌تر است که این محدودیت‌ها و راه‌های گریز از آن‌ها را به‌خوبی بشناسد و این شناخت درست، مستلزم داشتن حساسیت بالا نسبت به رنگ قرمز است. پس، زنده‌‌باد خطوط قرمز!

به رباعی زیر از مرحوم عمران صلاحی توجه کنید (بدون شرح!):



مردیم در این زمانه از دل‌تنگی

اوضاعِ زمانه هم شده خرچنگی

خشک است و عبوس هرکه بینم، یارب

قدری برسان تهاجم فرهنگی!

 

[اولدوز]

ج) تسلط به تمامی رموز و ظرافت‌های شعر و شاعری/ به مقدار انبوه
د) خلوص بالای نمک، به عبارت دیگر درصد بالای عسل
در توضیح موارد فوق باید گفت شاعران طنزپرداز به چند دسته تقسیم می‌شوند:

دستة اول آن‌ها که سلسله‌ جبال نمک هستند و قله‌های رفیع بامزگی را درنوردیده و فتح کرده‌اند، اما میزان مهارت‌شان در سرودن شعر به اندازة مهارت بنده است در فضانوردی. به نمونة زیر دقت کنید:



می‌ بیاور، ورنه گریه می‌کنم

می‌ نباشد ساقیا سه می‌کنم

مثل این‌که شاعران نانی شدند

شعرها آن‌چه که می‌دانی شدند

 

[اولدوز]

دو بیت فوق از یکی از مثنوی‌های طنزپرداز شیرین‌سخنی انتخاب شده است. در بیت اول، کلمات «گریه و سه» قافیه نیستند و مصراع دوم بیت دوم نیز از اشکال وزن رنج می‌برد.

دستة دوم شاعرانی هستند که توانایی خود را در سرودن شعر، سال‌هاست به رخ دیگران کشیده‌اند اما در بامزّگی به نمکدان بی‌نمکی می‌مانند که سوراخ‌هایش نیز مسدود است و به محض باز کردن دهان‌، مخاطبین و محیط اطراف‌شان برفک می‌زنند! نمونة زیر را باور کنید از یکی از بهترین جنگ‌های شعرطنز معاصر انتخاب کرده‌ام. شما اما سعی کنید هنگام خواندن آن به لطیفة بانمکی که تازه شنیده‌اید فکر کنید، شاید در این صورت بتوانید شعر را تا پایان بخوانید. اما از آن‌جا که مطمئنیم این شعر را تا پایان نخواهید خواند، فقط به ذکر دو بیت آن بسنده می‌کنیم:



می‌توانید آن‌چنان غوغا کنید

تا سفیر عشق را رسوا کنید

می‌توانید از ورای چشم خویش

مدرکی بر جرم‌ها پیدا کنید

 

[اولدوز]

دستة سوم کسانی هستند که در جمع خانواده، لطیفه‌های بامزه‌ای تعریف می‌کرده‌اند. از طرفی هم در روستای زادگاه‌شان، پدربزرگ‌شان ملک‌الشعرا بوده است! این دو ویژگی آن‌ها را به صرافت سرودن شعر طنز انداخته است.

در مورد دستة اول و دستة دوم از آوردن نام شاعران معذور بودم، اما در این‌جا از آوردن نمونة شعرها هم معذورم؛ چراکه این‌گونه شعر آن‌قدر زیاد است و آن‌قدر هیچ‌یک بر دیگری ترجیح ندارد که عدالت ایجاب می‌کند از آوردن نمونه اجتناب کنیم! اگر خودتان قدم رنجه کنید و به یکی از شب‌شعرهای طنز موجود بروید، نمونه‌های زیادی را از نزدیک مشاهده خواهید کرد!

اما دستة آخر کسانی هستند که هردو مورد را به نحو کاملی دارا هستند. متأسفانه به جرأت باید گفت تعداد این افراد به قدری کم است که باید با ذره‌بین به‌دنبال‌شان گشت. اگر بگردید علاوه بر دو نمونة زیر، چیزهای دیگری هم پیدا می‌کنید!

 

[اولدوز]

تا دید فرشتة خبرچین جُرمم

فی‌الفور نمود ثبتش و راهی شد

گفتم: اخوی، مرو، خدا می‌بخشد

آن‌وقت تو این وسط کنف خواهی شد

سیدعبدالرضا موسوی

گفتند به من که هم‌چنان بنویسم

از وضع سیاست و فلان بنویسم

ایراد سیاسی آن‌قدر نیست که من

یک بیت برای امتحان بنویسم

ناصر فیض

 

[اولدوز]

) کاغذ سفید A4/ حداقل یک بسته
یکی از شاعران طنزپرداز که نامش را نخواهم گفت، چون نامش هرگز به گوش‌تان نخورده است! می‌گفت: به یاد ندارم برای سرودن یک قطعه شعر طنز، بیش از یک نشست و یک ورق کاغذ صرف کرده باشم.

دوست دیگری می‌گفت: یک شب در خانة شاملو بودم. تا صبح بیش از شصت مرتبه شعر کوتاهی را نوشت و خط زد و پاره کرد تا بالاخره به دلش چسبید و شعر شکل نهایی خود را پیدا کرد. حک و اصلاح، اساساً کار خوبی‌ست. به‌خصوص در شعر و به‌خصوص‌تر(!) در شعر طنز. لذا جهت حک و اصلاح بیشتر، استفاده از کاغذ زیاد توصیه می‌شود.

 

[اولدوز]

و) چشم تیزبین/ یک جفت
در شهرستانی روی پلاکاردی بزرگ، درشت، نوشته بود: «ورود استاد فلانی را به شهر خود تبریک و تهنیت عرض می‌کنیم.» به چهرة استقبال‌کنندگان نگاه کردم. هیچ‌ک.س متوجه پلاکارد نشده بود. اما من به شکل غریبی می‌خندیدم، زیرا امضای متن پلاکارد این بود: «جمعی از گاوداران شهرستان بهمان»!

در لابه‌لای اتفاقات زندگی روزانة مردم، در کوچه و خیابان، و به‌طور کلی در همة سطوح جامعه، زمینه‌های خلق طنز حضور جدی و پررنگی دارد و وظیفة طنزپرداز خوب دیدن و کشف آن‌هاست. به عبارت دیگر طنزپرداز بیشتر از آن‌که مخترع باشد مکتشف است و اصلی‌ترین ابزار و ادوات یک کاشف، نگاه تیزبین است. به قطعة زیر توجه کنید:

 

[اولدوز]

بر در خانة قدح‌نوشی

رفتم و کردم التماس شراب

شیشه‌ای لطف کرد، اما بود

چون حروف شراب نیمی آب



در قطعة‌فوق، وحشی بافقی با نگاه تیزبین‌خود کلمة بسیط شراب را مشتق(شر+اب) انگاشته‌است و با این‌کشف، مضمون زیبایی خلق کرده‌است.