آموزشی آموزش ویرایش و ویراستاری

[Ela]

آموزش ویرایش و ویراستاری | ۱۵ گام عملی تا یادگیری درست‌نویسی و ویرایش​

 

[Ela]

وقتی سخن از ویرایش به‌میان می‌آید، واکنش‌ها به دو گونه‌ی کلی می‌گراید: عده‌ای که با ویرایش به‌معنای حرفه‌ای‌اش آشنا نبوده‌اند و فقط لفظ آن را در تلفن همراه یا روی شیشه‌ی کافی‌نت دیده‌اند، از ویرایشْ مفهومی کلی و مبهم مانند «اصلاح خطا» به ذهنشان می‌رسد، و عده‌‌ی دیگری که با ویرایش به‌معنای حرفه‌ای‌اش آشنا بوده‌اند و فرضاً نوشته‌شان را به ویراستاری سپرده‌اند، اگرچه ممکن است ویرایش را کاری ورای اصلاح خطا بدانند و تا حدودی با اصول و وجوهش آشنا باشند، اما غالباً ضروری‌اش نمی‌انگارند و معمولاً آن را کاری زینت‌افزا می‌پندارند که خوب است اگر انجام گیرد، ولی اگر هم صورت نپذیرد، قوّت نوشته چندان ضعف نمی‌گیرد.

 

[Ela]

ویراستار کیست؟

ویراستار در بدترین حالت، خواننده‌ای حساس و حرفه‌ای است؛ خواننده‌ای که به‌فراخور کارش، نوشته‌های بسیاری را با دقت خوانده، جزء‌جزئش را بر سنجه‌ی صحت نشانده، بارها آن سنجه را تراز کرده و ذهنش را با شمّ و دانش زبانی‌اش ورزانده است. ازاین‌رو، آن‌گاه که نوشته‌ی تازه‌ای می‌خواند، می‌تواند آن را با دو نگاه بنگرد: یکی از روزنه‌ی نویسنده، و دیگری از روزنه‌ی خواننده. همین نگاهِ دوجانبه است که می‌تواند جلوی بسیاری از دریافت‌های نادرست را پیش از انتشار نوشته بگیرد و گاه از بروز فاجعه‌ای خُرد یا کلان پیش‌گیری کند، و این همان برگ برنده‌ی نویسنده است.

 

[Ela]

ویراستار یک خوانندۀ انتقادی و یک عاشق کلمه است. او یک مقالۀ خام را پرداخت و پالایش می‌کند. ویراستار پلی است بین نویسنده و خواننده؛ ازاین‌رو باید هر دو طرف را در نظر بگیرد. نویسنده ممکن است ماه‌ها با نوشتۀ خود وقت بگذراند و با آن ارتباطی قوی داشته باشد. از طرف دیگر خواننده هیچ وابستگی احساسی به کتاب‌هایی که می‌خواند ندارد، وابستگی از جنس مادر و فرزندی که بین نویسنده و اثرش وجود دارد، بنابراین سریع به قضاوت نوشته می‌پردازد.

ویراستار باید با توجه به این دو نوع نگاه کار خود را انجام دهد. او صدای معتبر نویسنده است برای اینکه نوشته‌ای جدید و بهبودیافته را عرضه کند.

 

[Ela]

ویراستار چه کمکی به نویسنده می‌کند؟

اغلب نویسندگان درک درستی از کاری که ویراستار انجام می‌دهد ندارند. آن‌ها نمی‌دانند ویراستار از چه راه‌هایی متن آن‌ها را بهتر می‌کند. در رابطهٔ خودشان با ویراستار تردید دارند و همین باعث می‌شود گاهی نتوانند تشخیص دهند چرا متن آن‌ها رد یا پذیرفته می‌شود.

جرالد گراس در کتاب ویرایش از زبان ویراستاران در پاسخ به سؤال «رابطهٔ مطلوب ویراستار و مؤلف باید چگونه باشد؟» می‌گوید:

جواب من به این سؤال همیشه ترکیبی از این رهنمودهای اساسی است: این‌که هر دو طرف باید به‌طور مشترک با هم کار کنند نه در مقابلِ هم، بر مبنای همزیستی نه انگل‌وار. به بیان ساده‌تر: هریک از آن‌ها به دیگری نیاز دارد؛ هریک از آن‌ها دانش و تجربه‌های زیادی دارد که در اختیار دیگری بگذارد.
نویسندگان باید متوجه باشند که ضرورت دارد ویراستاران به آن‌ها الهام ببخشند، آن‌ها را برانگیزند و گاهی وادارشان کنند که به بهترین شکل ممکن بنویسند. باید متوجه باشند که ویراستاران خلاقیت خاص خودشان را دارند، چیزی که کمتر نویسنده‌ای دارد، یعنی قریحهٔ تحلیل انتقادی، قوهٔ تمیز و قدرت بیانی که در اختیار نویسنده قرار می‌گیرد تا به بهترین نحو از آن بهره ببرد…

 

[Ela]

ویراستار با توجه به متن از هر یک از انواع ویرایش بهره می‌گیرد. کاری که ویراستار برای نویسنده انجام می‌دهد کمک به او برای تبدیل نسخۀ اولیه، به متنی استاندارد است. بااین‌حال ویراستاری هنری است که دیده نمی‌شود.

ویراستار، متن را بیشتر از خود نویسنده می‌خواند و علاوه بر اعمال ویرایش فنی، نوشته را بازنویسی می‌کند.

جمله‌های مبهم و نارسا را تغییر می‌دهد.

جملات بلند را کوتاه می‌کند تا متنی موجز در اختیار خواننده قرار بگیرد.

عقاید و سلایق خود را در رابطه با موضوع نوشته دخیل نمی‌کند و در تغییراتی که اعمال می‌کند و رفع مشکلاتی که وجود دارد صداقت دارد.

اگر جایی از متن را نمی‌پسندد حتماً استدلال و منطقی دارد و جمله یا بخش جایگزین را پیشنهاد می‌دهد.

 

[Ela]

مثلاً معین پایدار در صفحۀ اینستاگرامش نوشته بود:

در صورت عدم نصب یا خرابی دستگاه کارت‌خوان، اتوبوس می‌بایست نسبت به ارائه‌‌ی سرویس به‌‌صورت رایگان اقدام نماید.
این جمله را در اتوبوس دیدم. کاملاً هم درست است؛ ولی ببینید نویسنده‌ یک مفهوم ساده را چه‌قدر پیچانده و چند واژه خرجش کرده!
در جاهایی که سرعت خواندن از دقت نوشتن مهم‌تر است، متون پیچیده و بلندی مثل این هم مُمل است، هم مُخل.
همین مفهوم را من نهایتاً با نُه واژه بیان می‌کنم؛ یعنی دقیقاً نصفِ واژه‌های آن جمله:
اگر کارت‌خوان نباشد یا خراب باشد، اتوبوس رایگان است.

 

[Ela]

ویرایش چیست و انواع آن کدام است؟

ویرایش شاخه‌ای از زبان‌شناسیِ کاربردی است و فرایندی است که نوشته را به‌منظور فهمیدن مخاطب اصلاح می‌کند یا آن را برای هدف ویژه‌ای بهینه می‌سازد. این فرایند می‌تواند شامل کاهش، افزایش، پیرایش، آمایش، جابه‌جایی، جای‌گزینی، اصلاح و بهینِش باشد.

 

[Ela]

ضرورت ویرایش​

ویرایشِ نوشته نه‌تنها شایسته است، بلکه بسیار هم بایسته است، و اگر نویسنده اثرش را به ویراستار نسپارد و در ویرایش آن اهمال کند، چه‌بسا به همه یا دستِ‌کم به یکی از خطاهای نوشتار گرفتار می‌آید. پُر هویدا است که بُروز حتی یکی از این خطاها نیز می‌تواند اعتبار نویسنده را نابود گرداند. این نابودیِ اعتبار برای نویسنده‌های نام‌دار شدیدتر خواهد بود؛ زیرا هرچه برج شهرت بلندتر باشد، آن‌گاه که تشت رسوایی فرومی‌افتد، صدایش نیز بلندتر و آبروبَرتر می‌شود.

 

[Ela]

نویسنده هر قدر هم خبره و نخبه باشد، به دو دلیل نمی‌تواند بر همه‌ی این دقایق و ظرایف نظارت کند: اول آن‌که نمی‌تواند به نوشته‌اش که به‌تعبیری مولودش است، آن‌چنان که می‌شاید واقع‌بینانه و منتقدانه بنگرد و نقایص و معایب آن را مانند ویراستار دریابد؛ دوم آن‌که نمی‌تواند بر همه‌ی موارد یادشده اِشراف داشته باشد و نوشته را به‌سلامت از صافیِ ویرایش بگذراند، که اگر چنین بتواند و چنین بکند، از کار اصلی‌‌اش یعنی نوشتن بازمی‌ماند و خود را در ورطه‌ی شک و احتیاطِ مفرط گرفتار می‌سازد.