تاریخ آیرون ساید تا رضاخان

[حنا نویس]

نیروهای انگلیس به فرماندهی آیرونساید در "آق‌بابا" اردو زدند، ژنرال در طی صحبت‌هایی که با افسران ارشد قزاق کرد، به آن‌ها تکلیف و یا پیشنهاد داد که انگلیس درصدد کمک به ایران است تا افسران روسی که در استخدام دولت ایران هستند، را از ایران خارج نماید در عوض افسران انگلیس تشکیلات نظامی‌ مرتبی برای شما فراهم خواهند کرد.

 

[حنا نویس]

در این هنگام هیچ یک از افسران قزاق در پاسخ اظهارات مشارالیه چیزی نمی‌گویند، فقط "رضاخان میرپنج" سکوت را در هم شکسته با کمال تهور و جسارت جواب می‌دهد که «ما قزاق اعلی‌حضرت شاهنشاهی هستیم و خدمت‌گزار دولت ایران و در تمام موارد کاملا مطیع و فرمانبردار امر و دستوراتی می‌باشیم که از مرکز به ما داده می‌شود و در این موردی که پیشنهاد می‌نمایید، هیچ گونه پاسخ مثبتی نمی‌توانیم؛ اظهار می‌نماییم، اگر شما فرمایشی یا پیشنهادی دارید به هیئت دولت برده مطرح نمایید تا اگر مورد تصویب واقع شد، دولت به ما دستور خواهد داد، در این صورت اجرا خواهیم نمود؛ ولی فعلا با این کیفیت نمی‌توانیم کوچکترین دستوری از شما بگیریم.»

 

[حنا نویس]

در این موقع ژنرال آیرونساید، در حالی که لبخند بر لب دارد با ملایمت شروع به تکلم به زبان فارسی می‌کند و می‌گوید، ببخشید آقا، مترجم من نتوانست مقاصد مرا به شما بفهماند، زیرا منظور من ابدا چنین نبود که ایشان گفتند، چرا اولین مقصودی که می‌خواستم، عرض کنم، این بود که ما باید با یکدیگر دست اتحاد داده کشور شما را از این پریشانی نجات دهیم. ژنرال نام برده همین که دید از این مجلس و مذاکره نتیجه‌ای گرفته نشد، از اردوی قزاق خارج شده، آنها را به حال خود می‌گذارد؛ اما تصویر رضاخان در ذهن او باقی ماند.

 

[حنا نویس]

چند روز بعد طبق اظهارات رضاخان به آیرونساید، طی یادداشتی پیشنهاد اخراج کارمندان روسی و جایگزینی به وسیله افسران انگلیسی را به دولت می‌دهد؛ اما مشیرالدوله نمی‌تواند قبول کند، به همین دلیل استعفا می‌دهد.

 

[حنا نویس]

آیرونساید با فشار بر رییس‌الوزرا و همکاری "نورمن" (سفیر وقت انگلیس)، از او خواستند تا استارولسکی فرمانده روسی قوای شوروی را از ایران خارج کند و یک ایرانی را به فرماندهی دیویزیون برگمارد. آن‌ها با تهدید به این‌ که در غیر این صورت کمک‌های مالی انگلیس قطع خواهد شد، کار خود را پیش می‌برند. پس مشیرالدوله چاره‌ای جز موافقت را نداشت؛ اما به آنها گفت شرط او گذاشتن یک افسر از کشور بی‌طرف خواهد بود و الا از نظر وجدانی مجبور به استعفا خواهد شد.

 

[حنا نویس]

نورمن کار خود را به گونه‌ای دیگر پیش برد، او "سپهدار" را که با طرح نظامی‌ موافق بود، نامزد رییس‌الوزرایی کرد، "سردار همایون" نیز با عنوان فرماندهی اسمی‌ "دیویزیون" به کار گمارده شد؛ اما اداره امور قزاق‌ها به عهده یک افسر انگلیسی به نام "هنری اسمایث" گذاشته شد.
جسارت آیرونساید، حتی انگلیس‌ها را هم ترسانده بود، آیرونساید بدون اطلاع وزیر امور خارجه اقدامات خود را پیش می‌برد.

 

[حنا نویس]

بعد از آنکه داوطلبان و نامزدان کودتا به دست انگلیسی‌ها سبک و سنگین می‌شوند که نتیجه آن انتخاب "سیدضیا" بود، طراحان کودتا برنامه حمله به تهران را بررسی کردند و با احتیاط نقشه را عملی کردند، اما قبل از آن باید فرماندهی نیروی قزاق را بررسی می‌کردند. آنها ابتدا با "ماژور فضل‌الله خان" به توافق رسیدند؛ اما بعد با اختلافاتی که پیش آمد، آیرونساید "رضاخان میرپنج" متهور و جسور اردوی "آق‌بابا" را به یاد آورد.

 

[حنا نویس]

آیرونساید بعد از ملاقات با رضاخان او را آماده و مناسب می‌بیند. بعد از اینکه رضاخان قول می‌دهد به پادشاه کاری نداشته باشد، او به رضاخان تاکید می‌کند که اقدام قهرآمیزی برای سرنگونی شاه خودکامه انجام ندهد و به دیگران هم اجازه و امکان چنان اقدام را ندهد: "... رضاخان به من قول داد که به خواسته‌های من عمل کند".

 

[حنا نویس]

این گفت و شنود با رضاخان نظر نخست آیرونساید را تایید کرد که مرد مورد نظرش را یافته است. رضاخان، هم عقب‌نشینی ایمن سپاه بریتانیا را تضمین می‌کند، هم مانع افتادن تهران به دست بلشویک‌ها می‌شود. آیرونساید یادداشت آن روزش را این چنین به پایان می‌برد: "ایران در روزهای دشواری که پیش رو دارد، نیازمند رهبر است و این مرد بی‌تردید آدم بسیار پرارزشی است. "

 

[حنا نویس]

از خاطرات آیرونساید پیداست که یقین یافته بود که مرد مورد نظرش را یافته است. اما حالا باید شاه را راضی کند که او را به فرماندهی قزاق بگمارد. او چند روز پیش از کودتا تصمیم قطعی خود را در مورد رضاخان گرفته است.
[