روانشناسی اجتماعی ابعاد اجتماعی و روانشناختی شایعه

[ژاکلین؛]

شايعه يعني توجه جامعه يا گروه به مسئله اي خاص . در جريان تبادل نظر مكرر ، افراد گروه سعي مي كنند كه پاسخ معما را با كنار يكديگر قرار دادن قطعه هايي از اطلاعات كه از اين جا و آن جا گرد آوري كرده اند. كشف كنند. هرچه مقدار اطلاعات كمتر باشد ، نقش ذهن ناخود آگاه گروه در تفسير واقعه بيشتر مي شود ، و هرچه ميزان اطلاعات بيشتر مي شود، تغيير آنان به حقيقت نزديكتر مي گردد . شايعه بعنوان پديده اي اجتماعي در روند همكاري گروه شكل مي گيرد و مستقل مي شود. در جمع تاكيد و تقويت مي شود و به اوج خود مي رسد و همين جمع با مسكوت گذاشتنش، آن را خاموش مي كنند تا شايعه به پايان عمرش مي رسد.

 

[ژاکلین؛]

علل و عوامل انتشار شايعه
داستان هر شايعه اي از عوامل متعددي شكل مي گيرد مانند قطع خبرها يا عدم پذيرش خبر منتشر شده از سوي مردم ، كه موجب بي علاقگي مردم شده و آنان را از درك حقايق عاجز مي كند.
- اهميت موضوع شايعه براي رواج دهنده شايعه .
- تمايلات نفساني و مكنونات دروني انسانها از قبيل عشق و نفرت ، اضطراب و آرامش شهامت و تسليم ، شادي و اندوه ، . . .
- وجود حالت "سركوفت" در انسانها آنان را بسوي تلخي يا مبالغه سوق مي دهد بدليل عدم انحراف به خطاي خود ، دست به اعمال شديد و خشني زده و تهمتهاي زيادي را روا مي داريم ما دوست نداريم بپذيريم كه افق ما تنگ است يا بي طرف نيستيم ، يا خود خواهيم ، و اگر شرايط به گونه اي باشد كه بتوانيم گناه را به گردن گروهي از دشمنان بيندازيم و آنها را به خود خواهي متهم كنيم. به اين طريق توجه را از خود خواهي خويش به گروه مزبور معطوف مي كنيم و در همان حال از صفت موجود در درون خودمان چشم مي پوشيم .

 

[ژاکلین؛]

- اين موارد تفسير حقيقي بسياري از شايعات دروغ است كه بيانگر كينه و نفرت هستند ، شايعاتي كه تخم نفاق ما و هموطنانمان مي كارند.
- برخي از شايعات در اثر حس كنجكاوي است و همچنين انگيزه هاي شخصي در ساختن شايعات موثرند.
- نيازهاي مادي و نيازهاي فكري و درك معاني نيز از جمله عوامل بروز شايعات بشمار مي روند . (25)
- در مبحث عوامل و علل شايعه سازي و انتشار آن مي توان به اميال دروني انسانها همچون شهرت طلبي – انتقام جويي و كينه ورزي نسبت به موضوع و شخصيت ها اشاره نمود از ديگر علل ظهور شايعات فعاليت عوامل و عقبه دشمنان يك كشور است كه بعنوان ستون پنجم دشمن ، ماموريت دارند تا نسبت به انجام وظيفه محوله از سوي دشمن عمل نمايند .

 

[ژاکلین؛]

انگيزه هاي پخش شايعات از ديد آلپورت و پستمن عبارتند از :
نياز انساني مي تواند به شايعه توان تحرك بدهد علاقه جنسي مسبب بسياري از شايعات و اكثر دشواريها بوده است اميد و هوس خصيصه اصلي شايعات رويايي است تنفر انگيزه اصلي داستانهاي بد نام كننده است.
شايعه پراكني هميشه يك مسئله اجتماعي و رواني با ابعاد گسترده است كه در زمان بحران حالتي حادتر به خود مي گيرد .

 

[ژاکلین؛]

انگيزه هاي پخش شايعات از ديد آلپورت و پستمن عبارتند از :
نياز انساني مي تواند به شايعه توان تحرك بدهد علاقه جنسي مسبب بسياري از شايعات و اكثر دشواريها بوده است اميد و هوس خصيصه اصلي شايعات رويايي است تنفر انگيزه اصلي داستانهاي بد نام كننده است.
شايعه پراكني هميشه يك مسئله اجتماعي و رواني با ابعاد گسترده است كه در زمان بحران حالتي حادتر به خود مي گيرد .

 

[ژاکلین؛]

- ترور شخصيت و ايجاد فضاي ناسالم اجتماعي
- ايجاد تقابل و صف بندي ميان قشرهاي مختلف مردم
- ايجاد وجاهت اجتماعي و اعتبار بخشي
در خصوص توليد و عامل شايعات مي توان به افرادي به شرح زير اشاره نمود :
دشمن رسمي ( در جنگها ) و بحرانها
سرويسهاي اطلاعاتي و امنيتي و جاسوسي دشمن
ستون پنجم ( مزدوران و منافقان و ... )
بنگاههاي خبر پراكني و روزنامه نگاران داخلي
افراد رواني يا ضعيف النفس ( به منظور جلب توجه يا ارضاي نفس در حسد و نفرت و ... )

 

[ژاکلین؛]

شايعه سازي گاهي بار سياسي ويژه اي دارد . چنانكه دولتهاي توطئه گر و سلطه جو عليه دولتها و مردم انقلابي ديگر جوامع دست به شايعه و جنگ رواني مي زنند . و گاهي هم بار اخلاقي و اجتماعي دارد . چنانكه توسط بدخواهان ، حسودان و كساني كه داراي احساس حقارت اند عليه برجستگان جامعه انجام مي گيرد .وگاهي نيز بار انتقام جويي دارد كه به مضمون ( الغيبت جهد العاجز ) صورت مي گيرد .

 

[ژاکلین؛]

چه كساني شايعه مي سازند :
كسي كه دچار خشم و حالت انتقام جويي است به شايعه سازي عليه ديگران دست مي زنند كسي كه گرفتار گزافه گويي بوده زبان او از اختيار عقل و ايمان او خارج شده و بر مبناي هواهاي نفساني و خواسته هاي شيطاني سخن مي گويد و عادت به غيبت و تهمت و افترا و ياوه گويي هاي ديگر دارد ، در اين باره مرزي را نمي شناسد و به شايعه سازي مي پردازد كسي كه خود معيوب است دوست دارد تا عيوب او شايع شده و افرادي همانند او در جامعه وجود داشته باشند. شايعه ساز اگر افراد مثل خود را در جامعه نيابد از راه شايعه افكني حضور توهمي و تخيلي در جامعه ايجاد مي كند كسي كه در درون خود درباره برجستگي هاي ديگران احساس حقارت كند .

 

[ژاکلین؛]

نحوه ، شيوه و ابزارهاي گسترش شايعه:
شايعات بوسيله كلام منتقل مي شود و بعضي وقتها از طريق روزنامه ها، راديو و تلويزيون نيز پخش مي شود.
در غياب ملاكهاي اطمينان بخش رسيدگي ساخته مي شوند.

در زمان جنگ شرايط نشر و پخش شايعه در كمال مطلوب قرار دارد شايعه به اعتبار علايق ناقلان آن به حركت در مي آيد و در جامعه اي با احساسات همگن به سفر خود ادامه مي دهد

 

[ژاکلین؛]

در آمادگي پذيرش شايعه تفاوت هاي فردي و اجتماعي و فرهنگي دخالت دارند. افرادي كه از لحاظ اعتماد به نفس در سطح پايين تري قرار دارند و همچنين افراد كم سواد كه از حوادث و اتفاقات پيرامون خود بي خبرند بيشتر تحت تاثير شايعه قرار مي گيرند. يك شايعه سرعت چشمگيري دارد. چنانگه بنابر محاسبه اي، سرعت آن را معادل 600 كيلومتر در يك ساعت تخمين مي زنند. شايعه بدليل گيرايي و كششي كه دارد همواره سريعتر از خود شايعه ساز و با سرعتي باور نكردني در جامعه حركت مي كنند .