مناجات ادبیات "مذهبی" یا "دینی"

[شهرزاد قصه گو]

«ادبیات دینی» یا «ادبیات مذهبی»، پیشینه‌ای به قدمت تمدن و فرهنگ بشری دارد.
هرچند بنیاد و زیرساخت این گونة ادبی به مفهومی که امروزه به ذهن متبادر می‌گردد، در گذر زمان و به تدریج قوام یافته است.
در ایران نیز قدمت ادبیات دینی، به زمانهای بسیار کهن می‌رسد.

 

[شهرزاد قصه گو]

ادبیات مذهبی، علی‌رغم اینکه در مجموع‌ْ بسیار پ‍ُربار بوده، در گذر زمان و با روی کار آمدن هر حکومت، دچار فراز و نشیب‌های بسیار شده است.
در عین حال که این ادبیات، پس از ورود اسلام، آن‌چنان که سایر گونه‌های ادبی دچار انحراف شدند، به بیراهه نرفت.

 

[شهرزاد قصه گو]

گمان می‌رود ادبیات مذهبی باید به گونه‌ای تدوین و خلق گردد که جهانشمول باشد.
به عبارت دیگر، به اقتضای یک دورة خاص، تولید نشده باشد.
این ادبیات، باید پاسخگوی بسیاری از نیازهای مردم‌ْ در جوامع گوناگون باشد.
از این رو، توقع می‌رود که نویسندگان بسیار زبردست و توانمند، که هم بر تکنیک و هم مضمون احاطه داشته باشند، به این وادی گام نهند.

 

[شهرزاد قصه گو]

تحلیلگران این عرصه، بر این باورند که ادبیات مذهبی، نباید در انزوا و تنهایی شکل گیرد و برخاسته از ایدئولوژی و اندیشة انتزاعی باشد.
این ژانر خاص، همچنین، باید با پشتوانة آراء و اندیشه‌های دینی، بدون کوچک‌ترین تحریف غیر کارشناسانه، خلق گردد.

 

[شهرزاد قصه گو]

باید پذیرفت که در این میان، ادبیات داستانی، ژرف‌ترین و پیچیده‌ترین شکل و قالب بیان مضامین الهی و مذهبی است؛
و هیچ‌یک از ژانرهای ادبی، چون شعر، قطعة ادبی و مقاله، توان طرح مسائل دینی و الهی را از زوایای گوناگون ندارند.

 

[شهرزاد قصه گو]

آن‌چنان که در قرآن کریم، بسیاری از مسائل و تعالیم و رهنمودهای الهی، با زبان داستانی و در این قالب، مطرح گشته است.
این‌ْ در حالی است که امروزه، بسیاری از متخصصین علوم انسانی دریافته‌اند که با زبان داستان، بهتر می‌توانند آراء و اندیشه‌های تخصصی خود را، به خواننده تفهیم کنند؛
و باعث ماندگاری دیدگاهها در ذهن مخاطبان خود باشند. دی اچ لارنس می‌گوید: «هرگز به هنرمند اعتماد نکن؛ اما به داستان، اعتماد کن.»

 

[شهرزاد قصه گو]

باید به این مسئله توجه داشت که در کتب الهی همچون قرآن کریم، مباحث مختلفی چون تاریخ، مسائل متفاوت زندگی، نوع و بینش انسان در تقابل با جهان هستی، روانشناسی، سیاست، اعتقاد... مطرح است.
از این رو، ادبیاتی که قرار است نمایشگر چنین گستره‌ای باشد، باید بسیار منعطف باشد؛ و می‌تواند قلمرو وسیعی را تحت نظارت خود داشته باشد.

 

[شهرزاد قصه گو]

بر هیچ ک.س پوشیده نیست که ادبیات دینی، خاصه داستان آن، تا چه میزان در آگاه کردن مخاطب‌ْ نقش سرنوشت‌سازی ایفاء می‌کند.
خالق داستان دینی، باید جدا از در نظر گرفتن مضامین جذاب، به مسائل مهمی چون زیباشناسی، فضاسازی، و حالت تعلیق، توجه داشته باشد.
این‌ْ در حالی است که بسیاری از نظریه‌پردازان غربی، حضور عنصر زیبایی در اثر را، منوط به حضور اخلاق و معنویت می‌دانند؛ و بر این اصل پافشاری دارند که هر کجا اخلاق و معنویت وجود داشته باشد، زیبایی هم وجود دارد.

 

[شهرزاد قصه گو]

در غرب پس از ظهور مدرنیسم و سایر نحله‌های همسو با آن، در این زمینه، دیدگاهی کاملاً متفاوت با آراء گذشتگان مطرح گشت.
پیروان این جریانها معتقدند که دوری از اخلاق و معنویت در اثر، زیبایی را به وجود می‌آورد.
این افراد پیروی از هوا و هوس و دنیای مادی و زودگذر را ترجیح می‌دهند، و طرح مسائلی از این دست در وادی ادبیات را همسو با جنبه‌های زیباشناختی می‌دانند.

 

[شهرزاد قصه گو]

جدا از این، ادبیات استعمار نو، به خوبی به نقش سرنوشت‌ساز ادبیات‌ْ در طرح آراء و اندیشه‌های الهی اشراف دارد؛ و می‌داند که از این طریق، تا چه میزان می‌توان دیدگاههای الهی را مطرح و در جهان گسترش داد.
آنها به خوبی می‌دانند: گسترش چنین آرائی، تا چه میزان می‌تواند سد راه آنها باشد.
از این رو، در کشورهای گوناگون به شیوه‌های مختلف رو آوردند، تا میان ادبیات و دین، فاصله ایجاد کنند.
در این رهگذر، جریانهای شبه روشنفکری در کشورهای گوناگون دست به کار شده‌اند، تا با ارائة ادله بی‌اساس و بعضاً ضعیف، میان ادبیات و دین، فاصله ایجاد کنند.