مناجات ادبیات "مذهبی" یا "دینی"

[شهرزاد قصه گو]

در ایران نیز، در طی سالیان گذشته، بسیاری از شبه روشنفکران غرب‌زده، وقتی پشت تریبون قرار گرفتند، با صراحت‌ْ بر لزوم جداسازی این دو وادی، تأکید ورزیدند.
این افراد‌ْ چنین استدلال می‌کردند که دنیای ادبیات، به تخیل و وهم نزدیک است. از این رو، نمی‌تواند بازگوکنندة مضامین الهی و تاریخ اسلام باشد.
آنها می‌گویند که به طور کلی، ادبیات و دین، هیچ سنخیتی با یکدیگر ندارند و نباید در هم خلط شوند.

 

[شهرزاد قصه گو]

از سویی دیگر، عده‌ای افراطی نیز در این خصوص صحبت کرده‌اند، و می‌گویند: ادبیات و مذهب، هر دو، جادو هستند؛ و انسان را به حالت خلسه و وهم می‌کشانند.

 

[شهرزاد قصه گو]

این درست که ادبیات، گاه به دنیای تخیل وارد می‌شود؛ اما تخیلی که در آن‌ْ مطرح می‌شود باز هم عین حقیقت است و از دنیای واقعیت‌ها نشأت گرفته است.
ادبیات دینی هیچگاه خود را اسیر مکاتب ادبی استعماری چون رئالیسم جادویی، مدرنیسم و پست مدرنیسم نکرده است و هیچگاه مخاطبان خود را به لامکانها و لازمانها سوق نداده است.

 

[شهرزاد قصه گو]

در عین حال که ادبیات همواره همنشین رئالیسم بوده و همواره عنصر حقیقت مانندی و دلالت‌گری و مستندسازی در این گستره عظیم میدان داری کرده‌اند.
آنچنان که در قرآن کریم نیز داستان‌های یعقوب، یونس، یوسف، لوط و... چونان سایر داستان‌های دینی معاصر مطرح گشته‌اند.
ادبیات هر گاه مخلصانه به دین نزدیک شده خود مراقب همه مسائل بوده و هیچ‌گونه نظر شخصی و انفرادی را با مضامین الهی تلفیق نکرده است.

 

[شهرزاد قصه گو]

برخی از صاحبنظران غربی ادبیات دینی را یکی از فریبنده‌ترین مضامین در تاریخ اندیشه بشری می‌دانند.
این افراد طرح برخی مباحث متافیزیکی و ماوراءالطبیعه را باعث جذابیت و فریبندگی آثار ادبی می‌دانند و معتقدند خاقان اینگونه آثار باید بیشتر در پی طرح مباحث فراحسی باشند.

 

[شهرزاد قصه گو]

و اما درباره تعریف ادبیات دینی باید اذعان داشت که تعریف مشخصی از ادبیات دینی تا کنون ارائه نشده است.
آنچنان که متخصصین نتوانستند متفق‌القول تعریفی درباره داستان و انواع آن ارائه دهند.
با این حال، ادبیات دینی به آثار مکتوبی اطلاق می‌گردد که بیانگر دیدگاه و آراء، و منعکس‌کننده مضامین کتب الهی و تاریخ پیامبران باشند.

 

[شهرزاد قصه گو]

بر این اساس، برخی معتقدند: بهتر است به جای اینکه در پی آن باشیم که تعریفی برای ادبیات دینی ارائه دهیم، باید در پی آن باشیم که کیفیت و ویژگیهای منحصربه فرد آن را مشخص و ارزیابی کنیم.

 

[شهرزاد قصه گو]

هر فردی که با فرایند شکل‌گیری و قوام یافتن ادبیات دینی آشنایی دارد، به خوبی می‌داند که هر اثر ادبی، بر اساس یک سلسله اصول و قواعد و راهکارهای معین و حساب‌شده به وجود می‌آید.
در این ارتباط، هر متخصص علوم انسانی بر آن است تا از منظر و دیدگاه خاص خود‌ْ به این وادی وارد شود یا از آن سود جوید.
فیلسوف بر آن است تا ادبیات دینی را با مضامین فلسفی و فراحسی مرتبط سازد.
سیاسیون، به کارکرد مضامین حکومتی و ایدئولوژیکی آن توجه دارند.
جامعه‌شناس به مضامین مطرح در ارتباط با جامعه و زندگی مردم می‌انیدش. و روانشناس، به بازتاب اندیشة الهی در درون انسان می‌نگرد.

 

[شهرزاد قصه گو]

باید به این مسئله توجه داشت که هر یک از این برداشتها، می‌تواند تکمیل‌کننده دیگری باشد؛ و رابطة چندسویه و مستحکمی میان آنها برقرار سازد.
چرا که در کلام الهی، وحدت و یکپارچگی غیر قابل انکاری وجود دارد. با این حال برخی معتقدند که نمی‌توان از همگان توقع داشت که بر اساس یک چارچوب از پیش تعیین‌شده، از این خوان گسترده برداشت کنند.
چرا که، به هر حال، مضامین دینی با ادبیات تلفیق شده است.

 

[شهرزاد قصه گو]

در بینش اسلامی، طبیعت خود مهد رمز و راز بسیاری است. از این رو، در آثار دینی، باید طبیعت، حضوری چشمگیر داشته باشد؛ و نباید آثاری از این دست را، تنها در فضاهای خالی و خلوت مطرح ساخت.