مجموعه اشعار اشعار عراقی

[MHP]

شیخ فخرالّدین ابراهیم بن بزرگمهر متخلص به عراقی، عارف نامی و شاعر بلندآوازهٔ ایرانی، در اوایل قرن هفتم هجری در دهی در اطراف همدان به دنیا آمد. پس از تحصیل علوم و فنون و کسب دانش، برای ادامه تحصیل به همدان رفت. سپس با جمعی از دراویش رهسپار هندوستان شد و به خدمت شیخ بهاءالدین زکریا درآمد و بعد از مدتی با دختر او ازدواج کرد. بعدها به عربستان و سپس به قونیه رفت و به خدمت مولانا رسید و مصاحب و معاشر او شد. وی درسال ۶۸۶ یا ۶۸۸ هجری قمری در حدود سن هشتاد سالگی در دمشق وفات یافت. از آثار او می‌توان علاوه بر دیوان اشعار به مثنوی عشاق‌نامه و کتاب لمعات اشاره کرد. ​

 

[MHP]

هر سحر صد ناله و زاری کنم پیش صبا
تا ز من پیغامی آرد بر سر کوی شما


باد می‌پیمایم و بر باد عمری می‌دهم
ورنه بر خاک در تو ره کجا یابد صبا؟


چون ندارم همدمی، با باد می‌گویم سخن
چون نیابم مرهمی، از باد می‌جویم شفا


آتش دل چون نمی‌گردد به آب دیده کم
می‌دمم بادی بر آتش، تا بتر سوزد مرا


تا مگر خاکستری گردم به بادی بر شوم
وارهم زین تنگنای محنت آباد بلا


مردن و خاکی شدن بهتر که بی تو زیستن
سوختن خوشتر بسی کز روی تو گردم جدا


خود ندارد بی‌رخ تو زندگانی قیمتی
زندگانی بی‌رخ تو مرگ باشد با عنا​

 

[MHP]

ای مرا یک بارگی از خویشتن کرده جدا
گر بدآن شادی که دور از تو بمیرم مرحبا


دل ز غم رنجور و تو فارغ ازو وز حال ما
بازپرس آخر که: چون شد حال آن بیمار ما؟


شب خیالت گفت با جانم که: چون شد حال دل؟
نعره زد جانم که: ای مسکین، بقا بادا تو را


دوستان را زار کشتی ز آرزوی روی خود
در طریق دوستی آخر کجا باشد روا؟


بود دل را با تو آخر آشنایی پیش ازین
این کند هرگز؟ که کرد این آشنا با آشنا؟


هم چنان در خاک و خون غلتانش باید جان سپرد
خسته‌ای کامید دارد از نکورویان وفا


روز و شب خونابه‌اش باید فشاندن بر درت
دیده‌ای کز خاک درگاه تو جوید توتیا


دل برفت از دست وز تیمار تو خون شد جگر
نیم جانی ماند و آن هم ناتوانی، گو بر آ


از عراقی دوش پرسیدم که: چون است حال تو؟
گفت: چون باشد کسی کز دوستان باشد جدا؟​

 

[MHP]

این حادثه بین که زاد ما را
وین واقعه کاوفتاد ما را


آن یار، که در میان جان است
بر گوشهٔ دل نهاد ما را


در خانهٔ ما نمی‌نهد پای
از دست مگر بداد ما را؟


روزی به سلام یا پیامی
آن یار نکرد یاد ما را


دانست که در غمیم بی او
از لطف نکرد شاد ما را


بر ما در لطف خود فرو بست
وز هجر دری گشاد ما را


خود مادر روزگار گویی
کز بهر فراق زاد ما را


ای کاش نزادی، ای عراقی
کز توست همه فساد ما را​

 

[MHP]

کشیدم رنج بسیاری دریغا
به کام من نشد کاری دریغا


به عالم، در که دیدم باز کردم
ندیدم روی دلداری دریغا


شدم نومید کاندر چشم امید
نیامد خوب رخساری دریغا


ندیدم هیچ گلزاری به عالم
که در چشمم نزد خاری دریغا


مرا یاری است کز من یاد نارد
که دارد این چنین یاری؟ دریغا


دل بیمار من بیند نپرسد
که چون شد حال بیماری؟ دریغا


شدم صدبار بر درگاه وصلش
ندادم بار یک باری دریغا


ز اندوه فراقش بر دل من
رسد هر لحظه تیماری دریغا


به سر شد روزگارم بی‌رخ تو
نماند از عمر بسیاری دریغا


نپرسد از عراقی، تا بمیرد
جهان گوید که: مرد، آری دریغا​

 

[MHP]

ندیدم در جهان کامی دریغا
بماندم بی‌سرانجامی دریغا


گوارنده نشد از خوان گیتی
مرا جز غصه‌آشامی دریغا


نشد از بزم وصل خوبرویان
نصیب بخت من جامی دریغا


مرا دور از رخ دلدار دردی است
که آن را نیست آرامی دریغا


فرو شد روز عمر و بر نیامد
از آن شیرین لبش کامی دریغا


درین امید عمرم رفت کاخر:
کند یادم به پیغامی دریغا


چو وادیدم عراقی نزد آن دوست
نمی‌ارزد به دشنامی دریغا​

 

[MHP]

سر به سر از لطف جانی ساقیا
خوشتر از جان چیست؟ آنی ساقیا


میل جان‌ها جمله سوی روی توست
رو، که شیرین دلستانی ساقیا


زان به چشم من درآیی هر زمان
کز صفا آب روانی ساقیا


از می عشق ار چه سرمستی، مکن
با حریفان سرگرانی ساقیا


وعده‌ای می‌ده، اگر چه کج بود
کز بهانه در گمانی ساقیا


بر لب خود بوسه ده، آنگه ببین
ذوق آب زندگانی ساقیا


از لطافت در نیابد ک.س تو را
زان یقینم شد که جانی ساقیا


گوش جان‌ها پر گهر شد، زانکه تو
از سخن در می‌چکانی ساقیا


در دل و چشمم ز حسن و لطف خویش
آشکارا و نهانی ساقیا


نیست در عالم عراقی را دمی
بر لب تو کامرانی ساقیا​

 

[MHP]

ای ز فروغ رخت تافته صد آفتاب
تافته‌ام از غمت، روی ز من بر متاب


زنده به بوی توام، بوی ز من وامگیر
تشنهٔ روی توام، باز مدار از من آب


از رخ سیراب خود بر جگرم آب زن
کز تپش تشنگی شد جگر من سراب


تافته اندر دلم پرتو مهر رخت
می‌کنم از آب چشم خانهٔ دل را خراب


روز ار آید به شب بی رخ تو چه عجب؟
روز چگونه بود چون نبود آفتاب؟


چون به سر کوی تو نیست تنم را مقام
چون به بر لطف تو نیست دلم را مآب


فخر عراقی به توست، عار چه داری ازو؟
نیک و بد و هرچه هست، هست بتوش انتساب​

 

[MHP]

مسـ*ـت خراب یابد هر لحظه در خرابات
گنجی که آن نیابد صد پیر در مناجات


خواهی که راه یابی بی‌رنج بر سر گنج
می‌بیز هر سحرگاه خاک در خرابات


یک ذره گرد از آن خاک در چشم جانت افتد
با صدهزار خورشید افتد تو را ملاقات


ور عکس جام باده ناگاه بر تو تابد
نز خویش گردی آگه، نز جام، نز شعاعات


در بیخودی و مستی جایی رسی، که آنجا
در هم شود عبادات، پی گم کند اشارات


تا گم نگردی از خود گنجی چنین نیابی
حالی چنین نیابد گم گشته از ملاقات


تا کی کنی به عادت در صومعه عبادت؟
کفر است زهد و طاعت تا نگذری ز میقات​

 

[MHP]

تا تو ز خودپرستی وز جست وجو نرستی
می‌دان که می‌پرستی در دیر عزی و لات


در صومعه تو دانی می‌کوش تا توانی
در میکده رها کن از سر فضول و طامات


جان باز در خرابات، تا جرعه‌ای بیابی
مفروش زهد، کانجا کمتر خرند طامات


لب تشنه چند باشی، در ساحل تمنی؟
انداز خویشتن را در بحر بی‌نهایات


تا گم شود نشانت در پای بی‌نشانی
تا در کشد به کامت یک ره نهنگ حالات


چون غرقه شد عراقی یابد حیات باقی
اسرار غیب بیند در عالم شهادات​