کلاس و کتاب‌خوانی اعتراف

[Ela]

لف تولستوی کتاب اعتراف را بعد از گذراندن دوران سختی از زندگی خود که دچار یاس و سرشکستگیِ عمیق روحی شده بود به نگارش درآورد. این کتاب هشتمین جلد از مجموعه تجربه و هنر زندگی از انتشارات گمان است.

تولستوی در اوج شهرتش به شکی عمیق از زندگی رسید و سوالاتی از قبیل معنای زندگی باعث شد تا نیم نگاهی به سراسر گذشته‌اش داشته باشد. و به دنبال پاسخ پرسش‌های فلسفی‌ای که آزارش می‌داد برود. تولستوی بعد از گذر از آن دوران سخت که دائما بین شک و ایمان در نوسان بود به جهان‌بینی تازه‌ای دست یافت که ثمره‌اش دو کتابِ «پدر سرگی» و «اعتراف» هستند.

 

[Ela]

این دو کتاب که بعد از گذر از آن فروپاشی عصبی و رسیدن به ایمانی تازه نگاشته شده‌اند به خوبی حاملِ جهان‌بینی کلی تولستوی به‌خصوص در رابطه با موضوع ایمان هستند. کتاب اعتراف که اکنون از او در دست داریم، اعترافات بی محابا و صادقانه تولستوی از دوران رنج و شک و تردیدهایش است. از باتلاقِ شکی که اسیرش شد و راهی که طی کرد تا بتواند خود را از این باتلاق ترسناک بیرون بکشد. او در این کتاب تمام نوسانات فکری و اعتقادی‌اش را بیان می‌کند. و به‌طور کلی بعد از خواندن این کتاب می‌توان دریافت که: «ریشه‌ مسائل اخلاق مداری‌ای که در کتاب‌های تولستوی می‌بینیم از چه تفکراتی نشات گرفته‌اند. و ایمانِ سرسختِ او از چه راهی به دست آمده است.»

 

[Ela]

ما با اعترافاتش به جهان‌بینی نهایی و خودساخته‌ او نزدیک می‌شویم. در ادامه سعی می‌کنم بخشی از این جهان‌بینی و مسیری که او طی کرده و در این کتاب آمده را توضیح دهم.

 

[Ela]

کتاب اعتراف​

تولستوی کتاب را اینگونه آغاز می‌کند:

من در دامان مسیحیت ارتدوکس تعمید و پرورش یافتم. از کودکی و در تمام دوره‌ی نوجوانی و جوانی این مذهب را به من آموختند. ولی هنگامی که در ۱۸ سالگی در سال دوم دانشگاه را ترک گفتم، ایمانم را به هرآنچه به من آموخته بودند از دست داده بودم. تاجایی که به یاد می‌آورم من هیچ‌گاه به طور جدی ایمان نداشتم، بلکه فقط به آنچه به من می‌آموختند و به آنچه بزرگترها جلوی من از آن پیروی می‌کردند، اعتماد می‌کردم، ولی حتی این اعتماد هم بسیار سست بود.

 

[Ela]

همانطور که در ابتدا می‌خوانیم، تالستوی از اینکه ایمانی تزریق شده داشته باشد خرسند نیست. در ظاهر همچون اطرافیانش به تکرار آموزه‌های دینی می‌پرداخته درحالی که از درون عمیقا از مذهب به دور بوده است. از دید تالستوی آموزه‌های دینی هیچ ارتباطی با زندگی اصلی انسان‌ها ندارند. هر شخص عمیقا زندگی شخصی‌اش را فارغ از آموزه‌های دینی پیش می‌گیرد. و مذهب، جایی در دوردستِ زندگی سکنه دارد. و پدیده‌ای مستقل از جریان زندگی است. پس تا به اینجا، طبق زندگی زندگی انسان هیچ‌وقت نمی‌توان به مومن بودن یا نبودن او پی برد، چراکه دین و شیوه زندگی دو پدیده ی کاملا مجزا هستند.

 

[Ela]

ایمان و رفتارهای دینی‌ای که به خوردمان می‌دهند کم کم آنقدر به شکل یک عادت در ما نسوخ می‌کند که به مرور زمان دیگر چیزی از معنای آن باقی نمی‌ماند. ما با گذشت سال‌ها برحسب عادت، رفتارهایی را که در ما ته نشین شده‌اند، بدون فکر کردن، ماشین‌وار تکرار می‌کنیم. درحالی که عمیقا معنایی برایمان ندارند و این نوع ایمان مانند یک فضای خالیست که روحمان را پر کرده است.

 

[Ela]

اتفاقی که برای یکی از برادرهای تولستوی در جهت از دست دادن ایمانش رخ می‌دهد را می‌توان جرقه‌ای برای آغاز این تفکر در تولستوی دانست. او این واقعه را در بخشی از کتاب اینگونه شرح می‌دهد:

 

[Ela]

آقای س. که انسانی عاقل و صادق است، برایم تعریف می‌کرد که چگونه از ایمان داشتن دست کشیده است. وقتی بیست و شش سالش بود، یک بار موقع شکار در جایی که برای گذراندن شب اتراق کرده بودند، بنا به عادت دیرین کودکی، مشغول نیایش شد. برادر بزرگترش که در شکار همراه او بود روی کاه دراز کشیده بود و به او نگاه می‌کرد. هنگامی که س. نیاشش را به پایان برد و دراز کشید که بخوابد، برادرش گفت: «هنوز این کار را می‌کنی؟» و دیگر هیچ حرفی میان دو رد و بدل نشد. و س. از آن روز از نیایش و رفتن به کلیسا دست کشید. اکنون سی سال است که دعا نمی‌خواند، در عشای ربانی شرکت نمی‌کند و به کلیسا نمی‌رود. و این نه بدان علت بود که از عقیده‌ی برادرش آگاه شد و به او پیوست، و نه بدان علت که در روح و درون خودش تصمیمی گرفت، بلکه فقط بدان علت بود که حرف برادر همانند تلنگری بود که به دیواری آماده‌ی فروریختن خورده باشد. این حرف فقط اشاره‌ای به اینکه درآنجا که او فکر می‌کرد ایمانی هست، از مدت‌ها پیش جز فضایی خالی و تهی چیزی نیست. و کلماتی که تکرار می‌کرد و صلیب‌هایی که در جریان نمایش می‌کشید و تعظیم‌هایی که به جا می‌آورد، اعمالی مطلقا فاقد معنا هستند. او با وقوف یافتن به این بی‌معنایی دیگر نمی‌توانست به آن ادامه دهد. (کتاب اعتراف – صفحه ۱۷)

 

[Ela]

پس تولستوی از همان شانزده سالگی کتاب خواندن و فکر کردن را پیرامون این مسائل آغاز می‌کند. تمام ایمانی را که از کودکی در قالب دین به خوردش داده بودند کنار و زمانی که کاملا تهی شد به دنبال پر کردن این فضای خالی با دستان خود می‌رود. او سعی می‌کند اعتقادات شخصی خود را بسازد، و در آن دوران این اعتقاد برای او چیزی نبود جز تکامل. تکامل و بهتر شدن نه نزدِ خدا، بلکه نزد انسان‌ها. او اعتراف می‌کند به تنها مسئله راستینی که می‌توانست در ابتدا ایمان بیاورد، ایمان به بهتر شدن بود.

 

[Ela]

البته گفتنی است که در این میان تالستوی اعترافاتی از بخش‌های تاریک و پلید زندگی‌اش هم به میان می‌آورد. از کارهای که در همین مسیرِ بهتر شدن از دید دیگران انجام داده است. تالستویی که ما می‌شناسیم صادقانه و بی‌محابا اعتراف می‌کند که در ابتدا از سر شهرت پرستی، جاه طلبی و غرور رو به نویسندگی آورده است. و برای آنکه به پول و شهرت بیشتری برسد باید مردم را تحت تاثیر قرار می‌داده است. و برای این هدف، از قصد در نوشته‌هایش نیکی را پنهان و بدی را عیان می‌ساخته است. کاری که طبق گفته تالستوی اکثر نویسنده‌های اطرافش برای مخاطبین خود انجام می‌داده‌اند.

او معترف است که در جمع نویسندگان اطرافش همگی به این باور رسیده بودند که آنها آموزگارانِ جامعه‌اند. آنها فقط می‌گفتند و می‌گفتند، فقط می‌نوشتند و منتشر می‌کردند. بی آنکه بدانند چه چیزی را دارند به خورد مخاطب می‌دهند. آنها و خود تالستوی به گفته خودش، آموزگارانی بودند که خود نمی‌دانستد دارند چه چیزی را آموزش می‌دهند! پلیدی به شدت بیشتری را زیر پوشت این نویسندگان نسبت به کسانی که با آنها در جنگ روبرو شده بود می‌دید… پس هر روز بیشتر پی به دروغین بودنِ این مجمع‌های نویسندگی می‌برد و کم کم خودش را از آنها دور ساخت.