تاریخ ایران در جنگ جهانی اول

[حنا نویس]

آلمان که در نیمه دوم قرن نوزدهم به کمک بیسمارک توانسته بود تمام بخش‌های کشور را متحد و یکپارچه ساخته و امپراتوری گسترده‌ای برپا سازد، در سال‌های نخست قرن بیستم نیز به سرعت ظرفیت‌های اقتصادی و نظامی خود را توسعه داد.

 

[حنا نویس]

شبکه‌های گستردهٔ راه‌آهن، تأسیسات عظیم صنعتی، نهادهای قدرتمند اقتصادی و به خصوص تشکیلات گستردهٔ نظامی آلمان موجب وحشت قدرت‌های اروپایی شده بود. گفته می‌شود شمار نیروهای نظامی آلمان در این زمان به میلیون نفر می‌رسید.

 

[حنا نویس]

جبهه‌ها و جغرافیای جنگ

جنگ جهانی اول هر چند در جبهه‌های مختلف و میان نزدیک به ۴۰ کشور در جریان بود، اما همه آنها در دو بلوک «متحدین» و «متفقین» رو در روی هم قرار داشتند. بلوک «متحدین» شامل امپراتوری‌های آلمان، اتریش - مجارستان و عثمانی می‌شد.

 

[حنا نویس]

بلغارستان نیز بعدا به این ائتلاف پیوست. فرانسه، بریتانیا،‌ روسیه، صربستان، مستعمرات بریتانیا، بلژیک، ‌ایتالیا، رومانی و ایالات متحده آمریکا در بلوک «متفقین» قرار داشتند.

 

[حنا نویس]

جغرافیای اصلی جنگ خاک اروپا بود. اما آتش این جنگ در خارج از اروپا، به غرب آسیا، افریقا، شرق آسیا و تقریبا تمام اقیانوس‌ها نیز سرایت کرد. جنگ از ۲۸ ژوئیه ۱۹۱۴ آغاز شد و ۱۱ نوامبر ۱۹۱۸ با شکست «متحدین» به رهبری امپراتوری آلمان پایان یافت. در این جنگ ۷۰ میلیون نفر اسلحه به دست گرفته بودند و در جریان آن حدود ۱۷ میلیون انسان جان خود را از دست دادند.

 

[حنا نویس]

پس از پایان جنگ جهانی اول، ویلهلم دوم، امپراتور آلمان، تاج و تخت خود را از دست داد و در این کشور جمهوری تشکیل شد. امپراتوری‌های اتریش - مجارستان و عثمانی هر دو فروپاشیدند و امپراتوری روسیه تزاری نیز در داخل مغلوب بلشویک‌ها شد. جنگ جهانی اول هم‌چنین زمینه‌ساز پیروزی فاشیسم در ایتالیا و آلمان، پیروزی کمونیسم در روسیه و پیش‌درآمد جنگ جهانی دوم شد.

 

[حنا نویس]

اوضاع آشفته ایران در زمان آغاز جنگ

وقتی آتش جنگ جهانی اول شعله‌ور شد، در ایران احمد شاه قاجار تازه به ۱۸ سالگی رسیده و قبول مسئولیت رسمی پادشاهی خود را با مراسم تاجگذاری جشن گرفته بود. اولین فرمان احمد شاه به عنوان پادشاه رسمی نیز که سه روز پس از آغاز جنگ صادر شد، اعلام بی‌طرفی ایران در جنگ جهانی اول بود. اما دولت‌های درگیر در جنگ بی‌طرفی ایران را نادیده گرفتند.

 

[حنا نویس]

در این سال‌ها ایران عملا حوزه نفوذ دو قدرت بزرگ استعماری زمان،‌یعنی روسیه و بریتانیا بود. ایران هر چند مستعمره نبود، اما در این کشور از استقلال و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ملی هم جز نامی باقی نمانده بود. ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻌﻄﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد و روسیه و بریتانیا از ﺑﺮﮔﺰاری اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻮم ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ.

 

[حنا نویس]

سیاستمداران و مقام‌های سیاسی و اداری کشور یا وابسته به روس‌ها بودند یا از مقام‌های بریتانیا دستور می‌گرفتند. سفیران و دیپلمات‌های روسیه و بریتانیا حاکمان واقعی کشور بودند. جنبش مشروطه‌خواهی ایرانیان در سال‌های پیش از جنگ جهانی اول، در واقع تلاشی برای غلبه بر این وضعیت و احیای استقلال و تمامیت ارضی و حاکمیت ملی بود.

 

[حنا نویس]

تلاش آزادیخواهان و مشروطه‌خواهان ایران در سال ۱۹۰۵ نتیجه داد و مظفرالدین شاه فرمان مشروطه را امضا کرد اما با درگذشت او که پنج ماه بعد رخ داد، پسرش محمدعلی شاه با حمایت روسیه علیه مشروطه و مشروطه‌خواهان برخاست. او مجلس شورای ملی را به توپ بست (۱۹۰۸) و آزادیخواهان را به قتل رساند.