طبیعت شناسی بارانَک

[سلین]

بارانَک (نام علمی: Sorbus torminalis) درختی است از تیره گل سرخ که بومی رشته‌کوه البرز، بخـش‌هایی از اروپا و قفقاز و آسیای کوچـک و جـنوب تا شـمـال باختری آفریقا است.

بارانک درختی تکـزی است و در داخل جوامع گیاهی دیگر دیـده می‌شـود و چـوبـش به دلـیل داشـتـن درون چوب قرمز، در خراطی استفاده مـی‌شود. چـوب بارانک در اروپا قیمت بالایی دارد و به همین دلیل به آن «خاویار جنگل» لقب داده‌اند.

در تالش به آن «مـیانز»، در بخـش‌هایی از مازندران اَلَندَری، در رامسر و شـهسـوار «گارِن» و در کلاردشـت به آن «الم‌دلی» می‌گویند. این‌گونه به صـورت پراکنده و اغلب با پلت، شیردار، راش و ممرز، تـیپ آمیـخـته تـشکـیل می‌دهد

 

[سلین]

این درخت از کوه‌های قـفـقاز و البـرز تا آناتولی و لهـستـان تا دانمارک و انـگلیـس و ولز می‌روید و در شـمال غرب آفریقا نیز دیده می‌شود.

در ایران، بارانک از جنگل‌های ارسباران در آذربایجان شرقی تا جنگل‌هـای گرگان پراکنده‌است و از گونه‌های کمیاب جـنگـل‌های شمال ایران به‌شمار می‌آید.

بارانک از ارتفاعات میان‌بند تا بالابند شهـسـوار دیده می‌شود و شباهت زیادی به درخـت اَلَندَری دارد و تشخیص آن‌ها مشکل است. از نظر علمی، بارانک و اَلَندَری دو گونه جدا هستند ولی جـنگل‌نـشینـان، آن‌ها را یکی می‌دانند. الندری بیشتـر در مناطـق مرطوب از جمله در راشـسـتان‌ها دیده می‌شد.

 

[سلین]

از ویژگی‌های این درخت آن است که ارتفاع آن از گونه‌های دارویی دیگر زیادتر است. ارتفاع آن به ۳۵ متر و قطرش به نیم متر می‌رسد.

بارانک در مرحلـه نابالغ تاجی مخروطی دارد. بعداً به صورت گنبدی با شاخـه‌های رو به بالا در می‌آید. برگ‌های آن دارای پـهنکـی با بریدگی‌های عمیق و دندانه‌دار است. برگ‌ها دارای سه تا پنج جـفت لـوب دندانه‌دار مثلثی هستند که به سـمـت نوک بـرگ باریک می‌شوند. اندازه آن‌ها حدود ۱۰ × ۸ سانتی‌متر است. دمبـرگ بـه رنگ ســبز متمایل به زرد است و ۵-۲ سانتی‌متر طول دارد. شاخ و برگ در بالا سـبـز تیره براق و در زیر مایل به زرد است. در پایـیـز برگ این درخت زرد، قرمز تیره و بنـفـش می‌شـود.

پوست آن خاکستری کم‌رنگ تا قـهوه‌ای سیاه است و به صورت صفـحات نازک ترک‌خورده است که پوسته پوستـه می‌شوند. پوست تنه درخت ناصاف بارانک، رنگ خاکستری تیره ولی شاخه‌های آن رنگ قـهوه‌ای دارد. این درخت دارای شاخـه‌های قهوه‌ای و براق با جوانه‌های سبز است. این جوانه‌ها کروی هستند و به طول ۴-۵ سانتی‌متر می‌رسند.

 

[سلین]

گل‌های آن سفیدرنگ، مجتمع به صورت دیهیم و میوه‌اش خوراکی و شیرین به شکل گلابی کوچک یا بیضوی است و پس از رسیدن به رنگ قهوه‌ای در می‌آید که مطلوب حشرات است و چوب آن نیز مرغوب و خوش‌نقش است. قطر گل‌ها کمی بیش از ۱ سانتی‌متر است. گل‌های آن پنج گلبرگ سفید و پرچم زرد دارند. گل‌ها گل‌آذین‌های دیهیمی به قطر ۱۰-۱۲ سانتی‌متر را تشکیل می‌دهند.

بارانـک، بذر سـنگیـنی دارد ولی با این حال، کمتر تیپ خالـص آن دیده مـی‌شود. میوه‌های بارانک بیضی‌شکل و دارای طول ۱ سانتی‌متر (یا کمی بیشتر) هـسـتند. وقتی می‌رسد، رنگ از سبز به قهوه‌ای با لکه‌های زنگ‌زده تغییر می‌کند. طعم آن ترش است. به میوه‌های بارانک خواص دارویی نـسبـت داده می‌شود.. گوشـت توت‌های آن زمـانی که به رنگ قرمز تیره در می‌آیند خوراکـی هستند. دانه‌ها خوراکی نیـستـند.

بارانک در خاک‌های نیمه‌غنی می‌روید و مقطع عرضی تنه‌اش اغلـب سینوسی‌شـکل است و تا ارتفاع ۲۷۰۰ متر از سـطح دریا دیده می‌شود. این درخـت، گونه‌ای نورپـسنـد است و گل‌آذین خوشـه‌ای دارد و بیشتر با بذر تکثیر می‌شود و از میوه‌اش، دوشـاب تهیه می‌کنند. برگ و چوب زیبایی دارد و در پاییز برگ‌های رنـگارنگـی پـیـدا می‌کند.