تاریخ ایران تاریخ ورامین

[جک_اسپارو(:]

وَرامین مرکز شهرستان ورامین در جنوب شرقی استان تهران است. جمعیت این شهر برپایه آمار سال ۱۳۹۵ برابر با ۲۲۵٬۶۲۸ بوده است.[۲] بیشتر مردم این شهر به زبان فارسی صحبت می‌کنند، امّا گروه‌های قومیتی مختلفی در طول قرن‌ها به این شهر کوچیده‌اند.[۳]

 

[جک_اسپارو(:]

ورامین از آغاز سده‌های نخستین اسلامی به عنوان یکی از نقاط مرکزی شیعیان گفته شد[۴] ولی اوج شکوفایی آن تا پیش از دوران معاصر، در دورهٔ ایلخانان مغول بود و بناهای تاریخی شاخص این شهر مانند مسجد جامع و برج علاالدوله به این دوره تعلّق دارند. ورامین از آغاز حکومت قاجاریان و پایتخت شدن تهران رونق بیشتری یافت[۳] و در دوران پهلوی با ساخته‌شدن کارخانه‌ها، مانند کارخانه قند بر اهمیت آن افزوده شد.[۵]

 

[جک_اسپارو(:]

شهر ورامین، مرکز شهرستان ورامین، در دشت ورامین در جنوب شرق تهران از لحاظ موقعیت جغرافیایی در طول ۵۱ درجه و ۳۰ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۴۰ دقیقه شرقی و عرض ۳۵ درجه و ۲۸ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۴۵ دقیقه شمالی واقع شده است.

 

[جک_اسپارو(:]

شهر ورامین با قرارگیری در ۹۱۸ متر ارتفاع از سطح دریاهای آزاد و مجاورت با کویر مرکزی ایران آب‌وهوای خشک و نیمه‌بیابانی دارد. هوا در تابستان خشک و به ۴۵ درجه سانتیگراد می‌رسد و در زمستان به منفی ۱۰ درجه سانتیگراد بارش برف سالانه تقریباً دو بار است.

 

[جک_اسپارو(:]

نام امروزی ورامین از سدهٔ سوم هجری به این سو به همین تلفّظ و نوشتار ثبت شده است.[۷] وجه تسمیه ورامین دقیقاً مشخّص نیست و عموم گفته‌ها بر پایهٔ حدس و گمان است. در برهان قاطع آمده است: «وَرام … چیزهای سهل و کم‌وزن را گویند و نام شهری است از ملک ری که به ورامین شهرت دارد.» فرهنگ نفیسی نیز «ورام» را کمی و نقصان در وزن و هر چیز سهل می‌داند و آن را شهری از توابع ری و بلوکی که در آن واقع است می‌نامد.[۸] در فرهنگ دهخدا نیز ورام را برابر با ورامین ذکر کرده است.[۹] جلال‌الدین کزازی واژهٔ «ورام» را خوانشی از واژهٔ «وهرام»، صورت پهلوی نام بهرام، می‌داند؛ در نتیجه «ورام+ین» به معنای «شهر بهرام» را به عنوان وجه تسمیه ممکن می‌داند.[۱۰]

 

[جک_اسپارو(:]

پیش از تاریخ
ویرایش
صادق ملک شهمیرزادی در کتاب «ایران در پیش از تاریخ»، قدیمی‌ترین آثار حیات انسان در ورامین را مربوط به حدود ۶۰٬۰۰۰ تا ۴۵٬۰۰۰ سال قبل و متعلق به دوران «پارینه سنگی جدید» می‌داند.

 

[جک_اسپارو(:]

پیش از اسلام

دربارهٔ ورامین در پیش از اسلام اطلاعات چندی در دست نیست، اما به علّت وجود تعداد زیادی قلعه در اطراف شهر احتمالاً آباد بوده است. اعتمادالسلطنه در کتاب مرآت البلدان و جرج کرزن در سفرنامه اش[۵] ورامین و قلعهٔ چهارگوش ایرج در نزدیکی آن را با وارنا که در اوستا آمده است، برابر دانسته‌اند؛ هرچند منابع دیگر، وارنا را گیلان،[۱۵] طبرستان[۱۶] یا پتشخوارگر معرّفی کرده‌اند.[۱۰]

 

[جک_اسپارو(:]

پس از اسلام

در سال ۲۲ هجری، عمر، یکی از مأموران خود به نام نعیم بن مقرن را به ری می‌فرستد؛ در حالی که در آن زمان در ری سیاوخش خود را برای مبارزه با سپاه عرب آماده می‌کرد. در بین سپاهیان سیاوخش شخصی به نام رامی که با وی دشمنی داشته با مأمور عمر در روستای کوچک قوهه که در شمال غربی شهر ورامین واقع است ملاقات می‌کند و مأمور عمر هم سپاهی را در اختیار وی می‌گذارد و مسلمانان ورامین را فتح کردند.[۸]

 

[جک_اسپارو(:]

دورهٔ سلجوقی

در اواخر دورهٔ سلجوقی، ورامین از شهرهای ثروتمند و پر نفوذ شیعی بود به طوری که از سه وزیر آخر دورهٔ سلجوقی دوتن از اهالی ورامین (عزیزالدین رضی و فخرالدین بن رضی‌الدین ورامینی، که از خاندان ابوسعد ورامینی بودند) و یک تن دیگر هم ساکن ورامین (معین‌الدین کاشی) بودند.[۴]

در این دوره ورامین رو به‌آبادی رفت و خاندان رضی‌الدین چندین مدرسه و مسجد در شهر ساختند و همین‌طور خیرات فراوانی برای مکه و مدینه انجام دادند.[۱۷] قوامی رازی دربارهٔ این ساخت و سازها این گونه سروده است:[۱۸][۱۹]

اختیار کعبه کرده سخت نیکبختیاری کاختیار این کرده‌ای
چون توانی شد به کعبه کز سخاکعبه عالم ورامین کرده‌ای

 

[جک_اسپارو(:]

حملهٔ مغول و پس از آن

یاقوت حموی در معجم‌البلدان، ورامین را از نواحی ری و در نزدیکی زامین معرّفی می‌کند.[۲۰] پیش از یورش مغولان به ایران، ورامین به عنوان کانون کشاورزی مطرح بود و پس از نابودی ری، به عقیدهٔ گای لسترنج، مهاجرت مردم آنجا به ورامین باعث رشد شهر شده است. در سدهٔ هشتم و دورهٔ ایلخانان، ورامین اهمیت زیادی پیدا کرد. آثار تاریخی مهم این شهر، مانند مسجد جامع، امامزاده یحیی و برج آرامگاه علاءالدین نیز مربوط به همین دوره‌اند. حمدالله مستوفی قزوینی در کتاب نزهة القلوب دربارهٔ ورامین و پیشرفت‌های آن در این دوره می‌نویسد: