ایده تعلیق و پیرنگ در داستان پلیسی‌معمایی

[-pariya-]

شاید این تصویر از خواندن کتاب‌های خاطرات، یادداشت‌های روزانه و سفرنامه‌های قدیمی در من نقش انداخته بود. شاید هم از عکسی که جایی دیده بودم به صحنه‌ای متحرک تبدیل شده بود. یادم نمی‌آمد این تصویر چطور در من جا خوش کرده بود و حالا چرا مناسب یک فیلم‌نامه‌ی پلیسی‌معمایی شده بود؟ با این عکس متحرک مزاحم، می‌شد یک فیلم‌نامه‌ی عاشقانه‌ی قدیمی نوشت

 

[-pariya-]

یا یک فیلم‌نامه‌ی سیاسی (که من اهلش نبودم چون اهلیتی در این زمینه نداشتم) یا حتی یک فیلم‌نامه‌ی اجتماعی با سوژه‌ی زنان؛ که البته در این مورد اخیر هم اهلیتی نداشتم. اهلیت یعنی سواد و درک درست و ذوق کافی در ژانر مورد نظر. اما در ژانر پلیسی‌معمایی هم اصلاً ذوق و تجربه و طبعاً تبحر مورد نیاز در من نبود.

 

[-pariya-]

تعلیق، رکن داستان پلیسی‌معمایی

داستان پلیسی‌معمایی چه می‌خواهد؟ گره‌افکنی و گره‌گشایی یعنی همان تعلیق. یکی باید گره بیندازد، یکی دیگر، کارآگاه یا هر شخص ذی‌ربط، بیاید گره را بگشاید. سرراست‌ترین و متداول‌ترین گره قتل است. پای خون که در میان باشد روایت و نقل آن داغ می‌شود. قاتل کیست؟ مقتول کیست؟

 

[-pariya-]

چرا یکی که از قضا در روایت شخص باهوشی هم هست مرتکب قتل می‌شود؟ قبل از ارتکاب به قتل یا بعد از آن چه تمهیداتی برای پنهان ماندن می‌کند؟ باید یک راز، یک معما ساخته شود. بعد شخص کارآگاه پا به میدان یک نبرد معمایی بگذارد. جنگ بین دو آدم باهوش و زیرک. یکی گره انداخته (قاتل)، دیگری گره را باز می‌کند (کارآگاه).

 

[-pariya-]

عیب داستان پلیسی این است که همه ‌چیز باید روشن، دقیق، واقعی و عینی باشد. هیچ نمی‌شود طفره رفت یا با مفاهیم و کلمات بازی کرد. کمی شاعرانگی، کمی لحن دادن به دیالوگ‌ها و کمی توصیف و فضاسازی برای تلطیف داستان و فیلم‌نامه هیچ بد نیست اما اصل مطلب صورت‌بندی پی‌رنگ‌ و جزئیاتی است که به کار تعلیق و چه‌خواهدشدِ طرح می‌آید

 

[-pariya-]

هر رویدادی حتی هر کلمه یا رفتاری در قسمت اول (این نوع از داستان) باید در قسمت دوم به کار بیاید. در هر کلمه، کنش و حتی شیئی که در صحنه هست باید سرنخی نهفته باشد که به استدلال کارآگاه در کشف راز کمک کند.

 

[-pariya-]

کارآگاه باید با استدلال مبتنی بر حوادثی که از جانب قاتل زرنگ جعل شده تا او را گمراه کند پی به یک قطعه از پازل ببرد و بعد، از مجموع کردن قطعات و البته اشتباه قاتل در محاسبه، تصویر دقیق جرم را برملا کند، طوری که زبان قاتل بند بیاید و…
«و دهان مخاطب از حیرت باز بمونه؟»
«بله مثلاً.»
«

 

[-pariya-]

در همون عمارت قجری با همون چن تا زن که می‌گی پشت پنجره هستن و دارن به باغ یا به قول قجرها پارک نگاه می‌کنن؟»
«بله. تو یه روز سرد زمستون. برف و بادی هم هس چه‌جور. خونه‌ای دور از شهر؛ یعنی اگه تهران این‌جایی بوده که الان شده جنوب شهر، این خونه بیرون شهره، مثلاً تو شمرون. دوروبرش هیچ خونه و عمارتی نیس. برف و بورانی هم هس…»

 

[-pariya-]

اصل مطلب را نمی‌دانستم. کمی هم پس‌زمینه‌ی تاریخی می‌خواستم، آن را هم نمی‌دانستم. فقط می‌دانستم زمستان است و باد و بوران و برفی هم هست چه‌جور. یعنی لحن و فضا و نحوه‌ی رفتار و اشخاص قصه را داشتم اما اصل مطلب را نداشتم. دو سه بار نوشتم یک خانه‌ی قدیمی و خط زدم چون من باید به زمان حال روایت می‌رفتم و در زمان حال روایت، آن عمارت قدیمی نبود، خیلی هم نوساز و شیک بود. بله، پر از اسباب‌اثاثیه‌ی شیک و مد روز و نه اشیای قدیمی.

 

[-pariya-]

نویسنده‌ی آماتور (عیناً من) در این مرحله بی‌طاقت می‌شود و کارآگاه را وارد صحنه‌ی جرم می‌کند، صحنه‌ای که هنوز پی‌رنگش معلوم نیست. حداقل نصف پی‌رنگ‌ باید در مشت نویسنده باشد تا کارآگاه با زیرکی و بر اساس باریک شدن و استدلال در همان نصف پی‌رنگ‌، نصف دیگرش را کشف کند.