تمدن تمدن چیست؟

[- نغمه -]

تمدن می‌تواند توصیف‌کنندهٔ هویت فرهنگی یک جامعه پیچیده و بزرگ یا فقط توصیف‌کنندهٔ یک جامعه باشد. هر جامعه، تمدن، یا فاقد مجموعه بخصوصی از عقاید و آدابو رسوم است یا مجموعه خاصی از این ویژگی‌ها و هنرهارا دارد که آن را منحصر بفرد می‌سازد. تمدن‌ها بیشتر بر فرهنگ تأکید دارند که در برگیرنده ادبیات، هنرهای تخصصی و حرفه‌ای، معماری، مذهب سازمان یافته، و رسوم و سنت‌های پیچیده‌ای است و همه این‌ها در خدمتتوسعه یک جامعه خاص هستند. طبیعت تمدن چنان است که همواره می‌خواهد گسترش بیابد و افراد بیشتری تابع آن شوند.

به هر صورت بعضی از قبیله‌ها یا مردم حتی امروزه در سال (۲۰۰۸) غیر متمدن مانده‌اند. این فرهنگ‌ها ابتدایی نامیده می‌شوند. آن‌ها دولتی براساس سلسله مراتب‌های سازمانی، مذهب سازمان یافته، سیستم نگارش یا پولندارند. ممکن است سلسله مراتب کمی وجود داشته باشد، برای مثال احترام به افراد مسن‌تر و بزرگ‌ترها، که یک مورد دو جانبه و بدون زور و اجبار با نوعی از توافق دو جانبه باشد. ممکن است دولتی درآن‌ها وجود نداشته باشد، یا حداقل نوع متمدنی از دولت نباشد که ما بیشتر با آن آشنا هستیم.

جهان متمدن با معرفی و شناساندن کشاورزی، نگارش وتألیف، و مذهب به جوامع قبیله‌ای ابتدایی گسترش می‌یابد. بعضی قبیله‌ها با میل و رضایت رفتارهای متمدن و مدنی را اختیار و قبول می‌کنند. اما بعضی تمدن‌ها با زور و اجبار گسترش می‌یابند: اگر قبیله‌ای نخواهد که از کشاورزی استفاده کند یا مذهب معینی را قبول کند اغلب با زور و اجبار از سوی مردمان متمدن و پیشرفته مجبور می‌شود که قبول کند، و معمولاً این اجبار مردمان متمدن به خاطر تکنولوژی پیشرفته آن‌ها موفق می‌شود.

 

[- نغمه -]

برای جهان غیر متمدن خیلی مشکل است که با خشونتافراد متمدن مقابله کند چون این کار به معنی مقابله با استانداردهای جهان متمدن و به مفهوم زور و خشونت مدرن (جنگ) می‌باشد. آن‌ها برای هرگونه مقابله و جنگ با جهان متمدن باید آمادگی و توسعه لازم را بیابند.

بنابراین، فرهنگ پیچیده‌ای که با تمدن همراه است، گرایش به گسترش و نفوذ در فرهنگهای دیگر دارد و در بعضی مواقع آن‌ها را در خود هضم و محو می‌کند (نمونه این واقعیت تمدن چینی و نفوذ آن در کره، ژاپن، ویتنام و غیره است) بعضی تمدن‌ها واقعاً فرهنگ‌های بزرگ و عظیم جهانی دارند که شامل ملت‌ها و مناطق بسیاری می‌شوند.

بسیاری از تاریخ نویسان در مورد این فرهنگ‌های گسترده جهانی مطالعه و تحقیق کرده‌اند و تمدن‌ها را به مانند واحدهای مجزا تصور کرده‌اند. آوسوالد اسپنگر که یکی ازفلاسفه اوایل سده ۲۰ است از کلمه آلمانی Kultur، مترادف Culture برای بیان مفهومی که ما تمدن می‌نامیم استفاده می‌کند. او گفته‌است که پیوستگی تمدن براساس یک سمبل فرهنگی مجرد است. تمدن‌ها از آغاز تشکیل و در مدتحکومت و استیلا و افول و فروپاشی خود چرخه‌های مختلفی را تجربه می‌کنند. اغلب توسط یک تمدن جدید و با یک فرهنگ نوین قوی، که براساس یک سمبل جدید فرهنگی شکل می‌گیرد جایگزین می‌شوند. گوردون چایلد باستانشناس سرشناس استرالیایی در ۱۴ آوریل ۱۸۹۲ به دنیا آمد. وی تحصیلات خویش در خصوص باستانشناسی را در دانشگاه‌های سیدنی و آکسفورد ادامه داد. وی در دانشگاه‌های مختلفی همچون دانشگاه لندن به تدریس باستانشناسی پرداخت. باستانشناسی بدون گوردون چایلد شاید امروزه فاقد بسیاری از مبانی باستانشناسی بود. وی در ۱۹ اکتبر ۱۹۵۷ در حالی دنیا را وداع گفت که پس از بازنشستگی از دانشگاه لندن قصد نگارش کتابی دیگر را داشت که اجل به او فرصت این کار را نداد. رخی از آراء گوردون چایلد را در انسان‌شناسی می‌توان در دو کتاب سیر تاریخ و انسان خود را می‌سازد جستجو کرد. او برای تکامل تکنولوژی اهمیت زیادی قائل است و می‌گوید تکامل تکنولوژی کلیدی است که فهم مراحل فرهنگی و اجتماعی انسان را بیشتر می‌کند. هر مرحله‌ای تکامل و تحولات تکنولوژیک را به‌عنوان یک انقلاب فرهنگی - اجتماعی می‌داند، مثلاً می‌گوید: وقتی انسان از ۹ هزار سال پیش به اهلی کردن نباتات و دام‌ها پرداخت، در واقع به یک انقلاب فرهنگی عظیمی دست زده‌است، این انقلاب تولید مازاد را در پی داشته که حاصل آن رشد جمعیت بوده‌است.

 

[- نغمه -]

گروه دیگری از نظریه‌پردازان، که از سیستم تئوری استفاده می‌کنند، به تمدن‌ها به عنوان سیستم‌های پیچیده یا شبکه‌ای از شهرهایی که با فرهنگ‌های قبل از شهری باهم ادغام شده‌اند و با روابط اقتصادی، سیاسی، نظامی، دیپلماتیک، و فرهنگی فی‌مابین تعریف شده‌اند، مورد بررسی و کاوش قرار می‌دهند.

برای مثال، جین جاکوبس در تئوری شهرنشین‌ها، شهرها را مانند موتورهای اقتصادی تعریف می‌کند که برای ایجاد شبکه بزرگی از مردم کار می‌کنند به گفته او فرایند و عملکرد اصلی که این شبکه‌های شهری را ایجاد می‌کندجایگزینی مهم است. جایگزینی مهم فرایند و عملکردی است که در آن شهرهای حومه و اطراف شروع به جایگزینی کالاها و خدماتی که قبلاً از شهرهای پیشرفته وارد و ارائه می‌شدند، می‌کنند. جایگزینی موفقیت‌آمیز واردات، رشد اقتصادی را در این شهرهای حومه و جانبی به وجود می‌آورد و به این شهرها امکان می‌دهد که بعداً کالاهای خود را به شهرهای کمتر توسعه یافته در فرا دریاهای خود صادر کنند و شبکه اقتصادی جدیدی را به وجود آورند. بدین جهت جاکوبس توسعه اقتصادی را در شبکه‌های گسترده و وسیعی به جای هر جامعه با فضای فرهنگی مجزا و منفرد بررسی و تحقیق می‌کند.

تئوریسین‌های سیستم‌ها به روابط بسیار بین شهرها، شامل روابط اقتصادی، تبادل فرهنگی و روابط سیاسی، دیپلماتیک، نظامی می‌نگرند. این موارد اغلب در مقیاس‌ها و بعدهای مختلف اتفاق می‌افتند. برای مثال، شبکه‌های تجاری تا قرن نوزدهم میلادی خیلی بزرگ‌تر و گسترده‌تر از جنبه‌های فرهنگی یا سیاسی بودند. راه‌های مهم و ادامه‌دار تجارت و بازرگانی، شامل جاده ابریشم از طریق آسیای مرکزی و اقیانوس هند راه‌های ارتباطی دریایی بودند کهامپراتوری روم، امپراتوری ایران، هندوستان، و امپراتوری چین را بهم پیوند می‌دادند و در ۲۰۰۰ سال قبل موقعی که تمدن‌ها به ندرت روابط سیاسی، دیپلماتیک، نظامی یا فرهنگی مشترک باهمدیگر داشتند، تأسیس شده بود.

بسیاری از تئوریسین‌ها دربارهٔ کل جهان که قبلاً به صورت ترکیبی از یک «سیستم جهانی» منفرد بود، یک فرایند و عملکردی که به عنوان جهانی شدن شناخته شده‌است، بحث می‌کنند. تمدن‌ها و جوامع مختلف در سراسر جهان به‌طور اقتصادی، سیاسی، و حتی فرهنگی وابستگی‌هایی در زمینه‌های مختلف دارند. بحث‌ها و مشاجراتی موقع شروع این ترکیب و اینکه چه نوع ترکیب فرهنگی، تکنولوژیکی، اقتصادی، سیاسی، یا نظامی دیپلماتیک می‌باشد و چه نشانگر کلیدی در تعیین زمینه تمدن دخالت دارد، وجود داشته‌است.

دیوید ویلکینسون پیشنهاد کرده‌است که ترکیب اقتصادی و نظامی دیپلماتیک بین‌النهرین و تمدن مصریان در ایجاد آنچه که او آن را «تمدن مرکزی» در حدود سال ۱۵۰۰ قبل از میلاد مسیح می‌خواند، تأثیر داشته‌است. تمدن مرکزی بعداً توسعه یافت و شامل تمام خاورمیانه و اروپا شد و در توسعه بعدی نیز در مقیاس جهانی با ایجاد مستعمره نشین‌هایی در کشورهای آمریکایی، استرالیا، چین، و ژاپن تا قرن نوزدهم میلادی شامل شد. بر طبق نظریه ویلکینسون، تمدن‌ها می‌توانند به‌طور فرهنگی متفاوت و چندگانه، مانند تمدن مرکزی، یا مرتبط همسان و یک نوع مانند تمدن ژاپنی باشند. آنچه که هانتینگون آن را «صدای تمدن‌ها» می‌نامد ممکن است توسط ویلکینسون به عنوان صدای جنبه‌ها و موارد فرهنگی در داخل تمدن جهانی منفرد مشخص شوند.

نکات دیگر در مورد جنگ‌های صلیبی به عنوان اولین مرحله در جهانی شدن تلقی می‌شود. دیدگاه‌های بیشتر بحث‌ها و گفتگوها دربارهٔ شبکه جوامعی است که از زمان‌های قدیم تا به حال گسترش و توسعه یافته و از هم پاشیده شده و افت پیدا کرده‌اند و در اقتصاد و فرهنگ جهانی شده کنونی نتیجه استعمار اروپایی‌ها هستند، می‌باشند.

 

[- نغمه -]

دانشمند سیاست‌مدار ساموئل هانتینگتون دربارهٔ تعریف مشخصات و ویژگی‌های قرن ۲۱ میلادی بحث کرده که صدای تمدنها برطبق دیدگاه‌های هانتینگتون برخوردهای بین تمدن‌ها را با برخوردهای بین ملت‌ها و کشورها و ایدئولوژی‌ها که در قرون نوزدهم و بیستم میلادی مشخص و متمایز شده‌اند، جایگزین خواهند شد.

 

[- نغمه -]

در زمان حاضر، تمدن جهانی در مرحله‌ای است که مشخصات و ویژگی‌هایی به عنوان جامعه صنعتی ایجاد کرده‌است که جامعه زمین‌داری به وجود آمده که متعاقب آن بوده‌است. بعضی آینده‌نگران عقیده دارند که تمدن در حال تغییر و انتقال است و جامعه جهانی یک جامعه بین‌المللی خواهد شد.

 

[- نغمه -]

تاریخ‌نویس مشهور ویلیام مک گاغی به‌طور نمونه، تاریخ جهان را در موقعیت پنج تمدن که به‌طور متوالی به وجود آمده‌اند که هر کدام با یک تکنولوژی ارتباطی جدیدی معرفی شده‌اند. تمدن در اساس با یک شکل نوشتار ایدئوگرافیکی شروع می‌شود. نوشتار الفبایی، چاپ، ضبط الکترونیکی، پخش و اشاعه و ارتباط کامپیوتری چهار تمدن باقی‌مانده را معرفی کرده‌اند و تمدن آخری در دوران اولیه و پیدایش خود است. آینده تمدن بستگی به فرایندها و عملکردهای سازمان یافته و ارگانیک که مشابه تمدن‌های ماقبل و اولیه می‌باشند، بستگی دارد. تا یک درجه و سطح معین ما می‌توانیم، آینده را با مشاهده دوره‌های تمدن‌های گذشته پیشگویی کنیم. ارتباطات کامپیوتری آینده جامعه جهانی را شکل خواهد داد.

 

[- نغمه -]

کارداشو اسکیل تمدن را براساس پیشرفتگی سطح تکنولوژیکی مشخص کرده و مخصوصاً با مقدار انرژی یک تمدن که آن را قادر به تسلط و کنترل می‌کند، آن را می‌سنجد. کارداشو اسکیل مراحل تکاملی برای تمدن‌ها را از دیدگاه نظر تکنولوژیکی پیشرفته بیشتر از ارزش‌های موجود می‌داند.

 

[- نغمه -]

نظریه‌پردازان توضیحات بسیاری دارند که برای فروپاشی تمدن‌ها ارائه کرده‌اند.

کار بزرگ و گسترده ادوارد گیبون دربارهٔ فروپاشی و خزان امپراتوری روم یک مثال نمونه‌ای برای خزان و فروپاشی تمدن‌ها شده که با تقسیمات تاریخی پتراچبین دوران دوره کلاسیک یونان باستان امپراتوری روم و موفقیت‌های دوران میانه و رنسانس از نظر گیبون می‌باشد.

 

[- نغمه -]

نزول و فروپاشی امپراتوری روم تأثیر طبیعی و غیرقابل اجتناب گسترش و بزرگی بیش از حد متوسط بود موفقیت کامل اصول فروپاشی و نزول قدرت را فراهم می‌کند، که علت انهدام و فروپاشی با افزایش پیروزی‌ها و تسلط بر ملت‌ها و سرزمین‌های زیاد چندبرابر می‌شود، و موقعی که اوضاع زمان یا یک حادثه و اتفاق حمایت‌ها و پشتیبانی ضمنی و مجازی را از بین می‌برد، بزرگی و گسترش کامل باعث رشد و ایجاد فشاری بر علیه و متضاد خود آن می‌شود. داستان و قصه‌های خرابه‌ها یا خرابی‌ها ساده و آشکار است: و به جای این سؤال که چرا امپراتوری روم منقرض شد، بهتر است که ما به این مسئله توجه کنیم که چرا آن برای مدت طولانی توانسته بود به حیات خود ادامه دهد،[۴] گیبون اظهار داشته‌است که آخرین واقعه‌ای که باعث سقوط و فروپاشی امپراتوری روم شد، سقوط شهرقسطنطنیه به دست ترکان عثمانی در سال ۱۴۵۳ بعد از میلاد مسیح بوده‌است.

 

[- نغمه -]

تئودور مومسن در کتاب تاریخ روم، بیان داشته‌است که فروپاشی و انحلال امپراتوری روم با سقوط امپراتور روم غربی در سال ۴۷۶ بعد از میلاد همراه بود و او به یک آنالوژی بیولوژیکی شروع و آغاز، رشد وتوسعه، پیر و فرسوده شدن، اضمحلال و فروپاشی و از دست دادن قدرت عقیده دارد.اوسوالد اسپنگلر در کتاب فروپاشی و نزول غرب تقسیمات استعمارگری پتراچ را رد کرده و گفته‌است که تنها هشت تمدن کامل و مهم وجود داشته‌است. رشد فرهنگ‌ها که او آن را علت توسعه تمدن امپریالیستی را که به‌طور فوق‌العاده‌ای گسترش می‌یابند و در آخر از هم می‌پاشند، با شکل‌های دموکراتیک رهبری دولت‌ها در قدرت و سرمایه‌داری و در نهایت امپریالیسم به حساب آورده و در مورد آن بحث کرده‌است.آرنولد تایبنه در اثر جاودانی خود مطالعه و بررسی تاریخ اظهار داشته‌است که تعداد بسیار زیادی تمدن وجود داشته‌است، که شامل تعداد کوچک‌تری تمدن‌های محصور شده، و تمدنهایی که در چرخه مومسن معرفی شده‌اند، می‌باشند. علت افت و نزول تمدن‌ها که موقع یک توسعه و گسترش فرهنگی به توسعه و گسترش استعماری و وابستگی شده‌اند که آن هم منجر به توسعه نیروی کار داخلی و کارگران و نیروی کار خارجی شده‌اند.ژوزف تاینتر در کتاب فروپاشی و اضمحلال جوامع پیچیده اظهار داشته‌است که یک برگشت زائل‌کننده بهپیچیدگی وجود دارد که دولت‌ها به حداکثر پیچیدگی و تکامل مجاز می‌رسند، موقع افزایش واقعی برگشت منفی بیشتر از هم پاشیده خواهند شد. تاینتر می‌گوید که امپراتوری روم در قرن دوم میلادی به این وضعیت، تکامل و پیچیدگی کامل رسیده بود.جیرد دیاموند در کتاب اخیر خود، فروپاشی: دربارهٔ اینکه جوامع چطور راه افت و فروپاشی یا موفقیت را برمی‌گزینند، می‌گوید پنج دلیل مهم برای فروپاشی و اضمحلال ۴۱ فرهنگ بررسی شده وجود داشته‌است.بلایای محیطی مانند ازبین رفتن زمین‌ها و محل‌های طبیعی و چین خوردگی و ازبین رفتن خاک.