آموزشی توصیف در داستان‌نویسی

[Tara Motlagh]

اگر داستان‌نویسی یک ساختمان باشد، عناصری مثل «شخصیت»، «پیرنگ (طرح)»، «زاویه‌ی دید»، «موقعیت» و ... حکم سفت‌کاری را دارند و عناصر دیگر مثل «زبان»، «ریتم»،«دیالوگ»، «توصیف» و ... می‌شوند نما و ظاهر این سازه.

 

[Tara Motlagh]

خیلی از ما تا اسم «توصیف» به میان می‌آید، یاد تمثیل شاعرانه می‌افتیم! چیزی که در داستان به رسمیت شناخته نمی‌شود و به شدت باید از آن پرهیز کرد. توصیفِ داستانی را اگر خلاصه کنیم می‌شود این: «بیانِ (روایت) به شیوه‌ای متفاوت»

 

[Tara Motlagh]

متفاوت یعنی، ابتدا تلاش می‌کنیم پدیده را نه آن‌گونه که همه می‌بینند ببینیم و بعد این نگاه متفاوت را به مخاطب منتقل کنیم.
پس ما (نویسنده) به جای توضیح دادن مستقیم پدیده‌ها، آن‌ها را «توصیف» می‌کنیم تا خواننده هنگام خواندن متن‌مان مجبور شود تخیلش را کمی به کار بیندازد و منظور ما را «کشف» کند.

 

[Tara Motlagh]

و شما که خودتان خواننده بوده‌اید و یقیناً می‌دانید این «کشف» چه لذتی را به خواننده می‌دهد.
خواننده محتاج «کشف» کردن است و این هنر نویسنده‌ است که همزمان نه او را گیج و خسته کند (به مانند تمثیلات شاعرانه که معمولا با ابهام همراه‌اند) و نه لذت کشف را از او بگیرد (اینکه روایت مستقیم و عادی باشد)!

 

[Tara Motlagh]

پس:
راوی داستان به جای اینکه مستقیماً توضیح بدهد که «فریدون از اینکه زن همسایه را با مریم اشتباه گرفت و شاخه گلش را به او تعارف کرد خجالت کشید و سرخ شد» ،از تکنیک و ابزار زینتی «توصیف» استفاده می‌کند و می‌گوید:

 

[Tara Motlagh]

«فریدون وقتی فهمید گل را اشتباهی به زن همسایه تقدیم کرده، دعا کرد در همان لحظه زلزله‌ای سیلی یا طوفانی بیاید و همه‌ی شهر با آدم‌هایش نابود شود و هیچ اثری از او و شاخه‌گلش باقی نماند»
(دقت کنید که در این مثال حالت خجالت کشیدنِ فریدون با توصیف داستانی همراه شده است)

 

[Tara Motlagh]

جمع‌بندی:
ـ این مدل توصیف کردن ممکن است متن عادی ما را طولانی‌تر کند. اشکال ندارد!
ـ به تفاوت چیزی که در داستان به آن می‌گوییم «توصیف» با چیزی که در شعر «تمثیل» نامیده می‌شود دقت کنید! (پیچیدگی بیشتر و محرک احساس بودن تمثیل شعری / معماگونه بودن و قابل کشف بودن توصیف داستانی)

 

[Tara Motlagh]

ـ خیلی‌ وقت‌ها برای توصیفِ داستانی از کلمات «مثل»، «مانند» و ... استفاده می‌کنیم. ایرادی ندارد اما خیلی قشنگ نیست!
ـ توصیف، زینت است. ادویه است. نمک است. ناگفته پیداست که مقدارِ لازمِ نمک را حجم و نوع آش مشخص می‌کند. کم یا زیاد شود، آش را باید ریخت دور!

 

[Tara Motlagh]

ـ نگاه متفاوت و خلاقانه، لازمه‌ی توصیف داستانی‌است: مثلاً اثر فرورفتگی و کوبیدگی پایه‌‌ی مبل را توی موکت می‌توان یک اتفاق ساده دید و گفت: «موکت از فشار پایه‌ی مبل کوبیده شده بود» اما همین را می‌توان متفاوت دید، به مبل جان بخشید و موکت را تنها یک موکت ساده ندید و این‌طور روایت کرد: «رد پای مبل روی موکت، مثل جای پای مردی تنها در زمینی برفی...»

 

[Tara Motlagh]

کارگاه توصیف‌سازی| قدم زدن زیر آسمان توصیف!
چند قدم را برای تمرین توصیف با هم (خیلی فشرده و سریع) مرور می‌کنیم.