مجموعه اشعار شمس مغربی

[MHP]

ملا محمد شیرین مغربی تبریزی معروف به شیرین یا ملامحمد شیرین و مشهور به شمس مغربی (۷۴۹–۸۰۹ هجری) صوفی و شاعر ایرانی نیمه دوم قرن هشتم هجری است. سال و محل وفات وی را یکی از سالهای ۸۰۹ تا ۸۱۰ قمری در سرخاب تبریز نوشته‌اند. وی در حظیره بابافرید به خاک سپرده شده است.

علت ناموری و تخلص وی به مغربی را عده‌ای سفر او به مغرب و خرقه پوشیدن از دست یکی از منسوبین ابن عربی می‌دانند.

مغربی در طریقت پیرو اسماعیل سیسی از یاران نورالدین عبدالرحمان اسفراینی و مصاحب کمال الدین خجندی بود.

علاوه بر اشعار فارسی، اشعاری به زبان عربی و فهلوی آذری از وی به دست رسیده‌است.

دیوان مغربی حاوی سه هزار بیت در قالب غزل، ترجیع بند و رباعی است که مضمون بیشتر آنها موضوعات عرفانی به ویژه وحدت وجود، اهمیت سلوک، تقرب و حسب حال عرفانی سالک است. علاوه بر دیوان فارسی، اشعاری به زبان عربی و فهلوی آذری این آثار از او بر شمرده شده است: اسرار الفاتحه، رسالهٔ جام جهان‌نمادر شرح آراء ابن عربی، منتخبی از شرح قصیده تائیه ابن فارض، درالفرید فی معرفة التوحید به زبان فارسی در توحید و افعال و صفات حق، نزهة الساسانیه، نصیحت نامه، ارائة الدقایق فی شرح مرآت الحقائق.​

 

[MHP]

خورشید رخت چو گشت پیدا
ذرّات دو کَون شد هویدا


مهر رخ تو چو سایه انداخت
زان سایه پدید گشت اشیاء


هر ذرّه ز نور مهر رویت
خورشید صفت شد آشکارا


هم ذرّه به مهر گشت موجود
هم مهر به ذرّه گشت پیدا


دریای وجود موج زن شد
موجی بفکند سوی صحرا


آن موج فرو شد و بر آمد
در کسوت و صورتی دلارا


بر رسته بنفشۀ معانی
چون خطّ خوش نگار رعنا


بشکفته شقایق حقایق
بنموده هزار سرو بالا


این جمله چو بود عین آن موج
و آن موج چه بود عین دریا


هر جزو که هست عین کلّست
پس کلّ باشد سراسر اجزا


اجزا چه بود مظاهر کلّ
اشیاء چه بود ظلال اسماء


اسماء چه بود ظهور خورشید
خورشید جمال ذات والا


صحرا چه بود زمین امکان
کانست کتاب حقتعالی


ای مغربی این حدیث بگذار
سرّ دو جهان مکن هویدا​

 

[MHP]

ز روی ذات بر افکن نقاب اسما را
نهان به اسم مکن چهرۀ مسمّا را


نقاب بر فکن از روی و عزم صحرا کن
ز کنج خلوت وحدت دمی تماشا را


اگر چه پرتو انوار ذات محو کند
چو این نقاب بر افتد جمیع اشیا را


اگر چه ما و منی نیز جز توئی
تو نیست زماو من بِسِتان یک زمان من و ما را


اگر چه سایۀ عنقا مغربست جهان
و لیک سایه حجاب آمده است عنقا را​

 

[MHP]

نقوش کثرت امواج ظاهر دریا
حجاب وحدت باطن بس است دریا را


فروغ چهرۀ عذرای خود نهان دارد
ز چشم وامق بیدل عذار عذرا را


نمی سزد که نهان گردی از اولو الابصار
که نور دیده تویی چشمهای بینا را


ز مغربی چو تویی ناظر رخ زیبات
نهان از و مکن ای دوست روی زیبا را​

 

[MHP]

یاور ساقی آنجا صفا را
دمی از ما رهائی بخشی ما را


خدا را گر توانی کرد کاری
بکن کاری بکن کاری خدارا


چو چشم خویشتن سرمست
گردان دل و عقل و روان و دیدها را


جهان پر قلب و پر قلاب کرده
بیا بر قلب ها زن کیمیا را


توانی ساختن از ما شمائی
اگر میلی بود ما و شما را


گدا سلطان شود گر زانکه روزی
نشاند بر سریر خود گدارا


نگار اول پر از نقش و نگار است
ببر نقش و نگار از دل نگارا


بیا از نقش گیتی پاک گردان
میان آینه گیتی نما را


چو از نقش جهانش پاک کردی
بنقش روی خود رویش بیارا


برابر آسمان دل چو خورشید
ز کوکب پاک کن لوح سمارا


بیا بر مغربی انداز تابی
بنام مهر گردان این سهارا​

 

[MHP]

ای جمله جهان در رخ جانبخش تو پیدا‏
‏وی روی تو در آینۀ کَون هویدا‏


‏‏تا شاهد حسن تو در آیینه نظر کرد‏
‏عکس رخ خود دید، دید شد واله و شیدا


هر لحظه رخت داد جمال رخ خودرا
بر دیده خود جلوه بصد کسوت زیبا


از دیده عشاق برون کرد نگاهی
تا حسن خود از روی بتان کرد تماشا


رویت ز پی جلوه گری آینه ساخت
آن آینه را نام نهاد آدم و حوّا​

 

[MHP]

حسن رخ خود را بمه روی در او دید
زان روی شد او آینه جمله اسما


چون ناظر و منظور توئی غیر تو ک.س نیست
پس از چه سبب گشت پدید این همه غوغا


ایمغربی افاق پر از ولوله گردد
سلطان جمال چون بزند خیمه به صحرا​

 

[MHP]

ای جمله جهان در رخ جانبخش تو پیدا‏
‏وی روی تو در آینۀ کَون هویدا‏


‏‏تا شاهد حسن تو در آیینه نظر کرد‏
‏عکس رخ خود دید، دید شد واله و شیدا


هر لحظه رخت داد جمال رخ خودرا
بر دیده خود جلوه بصد کسوت زیبا


از دیده عشاق برون کرد نگاهی
تا حسن خود از روی بتان کرد تماشا


رویت ز پی جلوه گری آینه ساخت
آن آینه را نام نهاد آدم و حوّا​

 

[MHP]

حسن رخ خود را بمه روی در او دید
زان روی شد او آینه جمله اسما


چون ناظر و منظور توئی غیر تو ک.س نیست
پس از چه سبب گشت پدید این همه غوغا


ایمغربی افاق پر از ولوله گردد
سلطان جمال چون بزند خیمه به صحرا​

 

[MHP]

ورای مطلب هر طالب است مطلب ما
برون زمشرب هر شارب است مشرب ما


به کام دل به کسی هیچ جرعه ای نرسید
از آن شراب که پیوسته می کشد لب ما


سپهر کوکب ماست از سپهر ها برون
که هست ذات مقدس سپهر کوکب ما


بتاختند اسب دل ولی نرسید
سوار هیچ روانی به گرد مرکب ما


هنوز روز و شب کائنات هیچ نبود
که روز ما رخ او بود و زلف او شب ما​