آموزشی شناخت قالب‌های مهم نثر

[Tara Motlagh]

در این مقاله، قالب‌های مهم نثر را به زبان ساده شرح می‌دهم. شناخت و مقایسه این قالب‌ها با یکدیگر به شما امکان می‌دهد قالبِ نوشته پیش روی خود را درست تشخیص دهید و در زمینه نقد ورزیده‌تر شوید.

 

[Tara Motlagh]

قصه

قصه یک اتفاق یا یک سلسله اتفاق اغلب خیالی است که معمولاً بر حوادث عجیب، خارق‌العاده و غیرمعمول تکیه می‌کند و تحول شخصیت‌های ماجرا در آن چندان جدی گرفته نمی‌شود. قصه عمدتاً بر خلق حوادث ناگهانی و «یک‌دفعه‌ای» استوار است.

 

[Tara Motlagh]

در قصه شخصیت‌ها و قهرمان‌ها کمتر تغییر می‌کنند و بیشتر دستخوش حوادث و ماجراهای گوناگونی می‌شوند که باید از آن سربلند بیرون بیایند یا برایش راه‌حلی پیدا کنند. ساختار قصه بسیار ساده است و زبان آن نیز به زبان گفتار و محاوره نزدیک است.

 

[Tara Motlagh]

قصه معمولاً با لغات، اصطلاحات و مثل‌های عامیانه تغذیه می‌شود و هدف اصلی آن سرگرم کردن مخاطب و معطوف ساختن حواس او به کارهای شگفت‌انگیز شخصیت‌هایی است که در ایجاد رویدادهای عجیب، نقش اصلی را ایفا می‌کنند.

 

[Tara Motlagh]

عناصر اصلی قصه‌های ایرانی و به‌طورکلی قصه‌های مشرق‌زمین نیز معمولاً نیروهای ماورای طبیعی نظیر هاتف غیبی، سروش، سیمرغ، قهرمان‌های شکست‌ناپذیر، قصرهای مرموز، باغ‌های سحرآمیز، فضاهای تیره، دیو، پری، اژدها، خسوف و کسوف، رعدوبرق و تأثیر اعداد سعد و نحس و چشم‌شور بر زندگی افراد؛ همچنین تعبیر خواب، رمل و اسطرلاب و چراغ جادو است.

 

[Tara Motlagh]

شخصیت‌های اصلی یا قهرمان‌های یک قصه، اغلب بازتاب آرمان‌ها، آرزوها، خوشی‌ها و ناخوشی‌های مردم یک سرزمین هستند. شرح دلاوری‌ها یا ترسیم نامردمی‌ها به زبان ساده و درعین‌حال جذاب و آینه‌ای که مخاطب می‌تواند تمایلات تیره یا روشن خود را به‌وضوح در آن ببیند و با آن هم‌ذات‌پنداری کند. در قصه شخصیت خاکستری وجود ندارد و تمام قهرمان‌ها کاملاً سفید یا تماماً سیاه هستند.

 

[Tara Motlagh]

اینجاست که تفاوت قصه با داستان آشکار می‌شود. در قصه برخلاف داستان، طرح رویدادها بر روابط علی و معلولی، وحدت موضوع و تحلیل ویژگی‌های ذهنی و روانی؛ همچنین فضای معنوی و محیط اجتماعی قهرمان‌ها استوار نیست.

 

[Tara Motlagh]

حکایت
حکایت نوعی داستان کوتاه است که در انتهای آن درس یا نکته‌ای اخلاقی به خواننده منتقل می‌شود.
شخصیت‌های یک حکایت ممکن است انسان، حیوان یا اشیای بی‌جان باشند. زمانی که حیوانات در جایگاه شخصیت حکایت مطرح هستند، مانند انسان‌ها صحبت می‌کنند یا احساسات انسانی از خود بروز می‌دهند. علاوه بر کتاب ارزشمند کلیله و دمنه، هزار و یک‌شب نیز یکی از بهترین نمونه‌های حکایت در زبان فارسی است.

 

[Tara Motlagh]

حکایت‌ها معمولاً به‌سادگی فهمیده و درک می‌شوند و ادبیات به کار گرفته ‌شده در آن‌ها نیز ادب تعلیمی نامیده می‌شود. گلستان سعدی در این حوزه نمونه‌ای کم‌نظیر است.

 

[Tara Motlagh]

مَثَل

مثل سخن کوتاه و مشهوری است که پشتوانه آن قصه‌ای عبرت‌آموز، اتفاقی تاریخی یا گفتاری نکته آموز است و به‌جای «توضیح بیشتر» به کار می‌رود. «مثل» واژه‌ای عربی است و معادل فارسی آن کلمه «متل» است. وقتی مثل شمایلی جسورانه یا بی‌ادبانه به خود بگیرد، به آن متلک می‌گویند.