ادبیات کهن صائب تبریزی

[یآقوت؛]

برخی از تذکره‌نویسان همچون آذر بیگدلی (۱۱۹۵ق)، شبلی نعمانی (۱۳۳۲ق) محمد علی تربیت (۱۳۵۸ق)، مدرس تبریزی (۱۳۷۳ق)، سید کریم امیری فیروزکوهی (۱۴۰۴ق) و ذبیح الله صفا (۱۴۲۰ق) اصالتش را شهر تبریز و محل تولدش را اصفهان ذکر کرده‌اند؛ چنانکه از اصالت کاشانی داشتن او نیز سخن به میان آمده است.

 

[یآقوت؛]

صائب تبریزی در یکی از اشعارش به تبریزی بودن خود اشاره کرده است.
گفته شده است که او
در یکی از درخشان‌ترین دوره‌های تمدن اسلام و ایران به دنیا آمد.

 

[یآقوت؛]

در مورد سال تولدش اختلاف نظر وجود دارد
و از سال‌هایی چون ۱۰۰۰ق، ۱۰۱۰ق، و ۱۰۱۶ق به‌عنوان سال تولد
او یاد شده است.

 

[یآقوت؛]

صائب تبریزی را از نوادگان شمس الدین محمد مغربی تبریزی از شاعران نامدار قرن هشتم و نهم هجری قمری دانسته‌اند.
گفته شده که او در سال ۱۰۸۱ق یا ۱۰۸۷ق در اصفهان درگذشت.
و در باغی به‌ نام باغ‌آقا مدفون شد.

 

[یآقوت؛]

صائب تبریزی در اصفهان به فراگیری علوم مختلف پرداخت
و از علوم ادبی و عربی، عرفانی و فلسفی در دوره‌ی خود بهره‌ برد
و در علوم عقلی و نقلی تبحر یافت او مسلط به هنر خوشنویسی بود.

 

[یآقوت؛]

او در جوانی به حج رفت و پس از بازگشت به حرم امام رضا(ع) مُشرّف شد.
وی در سال ۱۰۳۴ق به همراه بازرگانان به کابل سفر کرد و از آنجا به هندوستان رفت.
گفته شده این سفر، هفت سال طول کشید.
صائب در این سفر با أحسن الله معروف به ظفرخان أحسن (۱۰۷۳ق)، حکمران کابل، که از شاعران معروف بود آشنا شد و مورد حمایت او قرار گرفت.
علاقه صائب به او به اندازه‌ای بود که در مورد علاقه‌اش به وی شعر سرود.

 

[یآقوت؛]

صائب در سال ۱۰۳۷ق به همراه ظفرخان، نزد پادشاه هند رفت و به اصرار پادشاه هند سه سال در آنجا ماند.
سرانجام در سال ۱۰۴۲ق به همراه پدرش به ایران بازگشت.
و در اصفهان مورد استقبال دربار شاه صفوی قرار گرفت و در حکومت‌های شاه عباس دوم و شاه سلیمان به مَلَکُ‌الشُّعرا ملقب گردید.
برخی معتقدند که اوج شهرتش در حکومت شاه عباس ثانی بود.
گفته شده صائب مردم را به دینداری و اخلاق فرا می‌خواند و از دینداران درباری و اوضاع آشفته روزگار، اظهار نگرانی می‌کرد.

 

[یآقوت؛]

دیوان صائب نخستین بار در سال ۱۲۶۴ق با چهل هزار بیت در هندوستان به چاپ رسیده است.
در ایران هم از اشعار ایشان یک کلیات هفتاد و سه هزار بیتی به چاپ رسیده است.
این درحالی‌است که تعداد اشعارش را از هشتاد هزار تا سیصد هزار بیت نوشته‌اند.
علاوه‌براین، بیست هزار بیت ترکی هم منسوب به وی است.

 

[یآقوت؛]

همچنین، کتاب بیاض یا سفینه که شامل بیست و پنج هزار بیت از منتخب اشعار ۶۹۱ شاعر، و ۵۰ جلد از منتخبات اشعارش را که در حاشیه‌ی ورق‌ها نوشته است را، منسوب به وی می‌دانند.
علاوه بر این، منتخبی از مضامین و أشعاری را به صائب نسبت داده‌اند که عبارت‌اند از:

 

[یآقوت؛]

مرآت الجمال؛ که در وصف پیکر معشوق سروده شده است.
آرایش نگار؛ شامل مطالبی مربوط به شانه و آینه می‌باشد.
واجب‌الحفظ؛ ابیات مربوط به می‌و میخانه و نخبه غزل‌ها می‌باشد.
میخانه؛ ابیاتی در وصف می و میخانه.
قندهار نامه؛ در مورد جنگجویان شاه عباس و فتوحات شاه می باشد.