آموزشی صفت مفعولی

['Nika]

صفت مفعولی با اتفاق نظر همه دستورشناسان ساختاری و کلاسیک در کنار صفت‌های ساده، فاعلی، نسبی و لیاقت از انواع صفت بیانی شناخته می‌شود. پس برای روشن‌تر شدن تعریف صفت مفعولی، ابتدا مختصری درباره صفت و صفت بیانی می‌گوییم.

 

['Nika]

صفت را کلمه یا یکی از اجزای گروه اسمی دانسته‌اند که وظیفه بیان حالت، مقدار، شماره یا یکی از چگونگی‌های اسم یا گروه اسمی را به عهده دارد و توضیحی درباره اسم می‌دهد یا آن را مقید یا محدود می‌کند.

 

['Nika]

دستورشناسان هم با توجه به شیوه‌ای که برای مطالعه خود داشته‌اند، برای شناخت بهتر صفت دسته‌بندی‌های متفاوتی ارائه کرده‌اند. در این مقاله قصد داریم به معرفی صفت مفعولی بپردازیم که یکی از انواع صفت‌های بیانی است.

 

['Nika]

حسن انوری در کتاب خود صفت بیانی را صفتی همراه اسم تعریف می‌‌کند که اغلب پس از آن می‌آید (به همین دلیل دستورنویسانِ ساختاری مثل وحیدیان آن را در دسته صفت پسین قرار می‌دهند) و اسم با کسره بدان افزوده می‌شود و این صفت چگونگی و مشخصات اسم را از قبیل رنگ، قد، شکل، وضع، حجم، مزه، اندازه، مقدار، ارزش، فاعلیت، مفعولیت و نسبت بیان می‌کند. بنابراین در تعریف صفت مفعولی گفته‌اند:

 

['Nika]

صفت مفعولی، صفتی است که مفهوم وقوع فعلی را به موصوف خود نسبت می‌دهد؛ یعنی واقع شدن کاری را به اسم (موصوف) نسبت می‌دهد.

 

['Nika]

ساختار صفت مفعولی
صفت مفعولی ساختار رایج و شناخته شده‌ای دارد که بن ماضی به‌علاوه ه است. این همان ساختاری است که در صرف بعضی فعل‌ها و فعل مجهول دیده می‌شود:

بن ماضی+ ه

 

['Nika]

(گفته، برده، خورده، آشامیده، سوخته، نوشته)

صدای نتراشیده و نخراشیده‌ای بلند شد.

-یکی بود یکی نبود، محمدعلی جمال‌ زاده

 

['Nika]

نکته: گاهی ه از آخر صفت مفعولی می‌افتد و همان بن ماضی، معنی مفعولی می‌دهد:

خواست خدا این بود.

 

['Nika]

نکته: گاهی لفظ شده را نیز به این ساخت اضافه می‌کنند:

خوانده شده، برده شده، دیده شده

 

['Nika]

نکته: از هر فعلی چه گذرا (متعدی) و چه ناگذر (لازم) می‌توان صفت مفعولی ساخت. اگرچه برخی از صفت‌های مفعولی که معمولاً از فعل‌های لازم ساخته می‌شوند، معنی صفت فاعلی دارند نه مفعولی. مانند:

گذشته، رفته، مرده، پیش‌آمد، کارآمد