آموزشی ضرورت و شیوه نقد کتاب

[شاهدخت]

در برابر این گروه، نویسندگانی یافت می شوند که بر انتقاد نگرش یکسویه دارند و آن را نمایان سازی عیوب نگارش می دانند و زیبایی نمایی آن را نادیده می گیرند از این رو دل بدان نمی دهند و گریزپایی برمی گزینند. در حالی که نقد هر چیزی و از آن جمله کتاب تمیز خوب و بد و شناساندن هر دو روی آن است و چه بسا که آشکارسازی زیبایی های نهفته و ناپیدا را برای همگان، وظیفه عمده نقدنگاران است و در سوی تبیین نبایسته ها بباید بدان مقدار بسنده شود که وجود آنها بر فرهنگ، دین، دانش، آداب، زبان و عرف مقبول زیان آور است؛

 

[شاهدخت]

چرا که کمال مطلق دست نیافتنی است و باسته ها فراوانتر از آنند که در نوشته های گرد آیند و اگر چنین بود هر آینه اندیشه و ابتکار بشری سالهای سال پیش به پایان رسیده بود، و به رکود و توقّف گرفتار شده بود. روشن است که هیچ نوشته ای در هیچ برهه ای از زمان بی کاستی نخواهد بود. از این رو، باید نقد را گزارش اجمالی از زیبایی ها و بودهای پنهان و آشکار در کنار بیان کاستیهای ناشایست و زیان آور شمرد که با خواندن آن در خواننده توان تصمیم برای مطالعه نوشته و آگاهی کلّی از محتوای آن پیدا می شود و خواننده بداند که در کتاب به دنبال چه بگردد و از چه گریزان باشد.

 

[شاهدخت]

2. ضرورت نقد

شاید پاره ای چنین پندارند که «انتقاد و نقد کتاب» چه ضرورتی دارد که در چگونگی آن سخن گفته شود و از رهگذر مرسوم سازی آن، گاه به گاهی قلم ناقدی ناصواب بچرخد و خاطر نویسنده ای آزرده گردد و در کشتزار روابط، به جای بذر محبت و همدلی، تخم عداوت و کینه افشانده شود و دنیای آرامش خواه و آسوده جوی نویسندگی، میدان رزم و زور آزمایی قلم به دستان گردد.

 

[شاهدخت]

ظاهر چنین پندار زیبا و گیراست؛ چرا که دل همواره علاقه مند سایه سار درخت زیتون، و دیده شیفته بال افشانی کبوتران سفید است، ولی باید باور داشت که دیده بر هم نهادن و به قلم خیال، مینیاتور صلح و آشتی را در خلوتکده تخیّل ترسیم کردن، واقعیّتهای خشن بیرون را تغییر نمی دهد.

 

[شاهدخت]

در واقعیّت سیمای بایسته ها و حقیقتها بی روبند و بی پیرایه نیست و شایسته و نشایسته در دو سوی یک خط روشن قرار نگرفته است؛ نه حسن چهره ای آشکار دارد و نه ناحق صورتی ناآراسته و کریه، و نه همه حق جویان و شایسته خواهان از بصریت و تیزبینی لازم برخوردارند.

 

[شاهدخت]

و به تعبیر امیرمؤمنان حضرت علی-علیه الصلاه والسّلام-:
... فلو أنّ الباطل خَلَصَ من مزاج الحق لم یَخْفَ علی المرتادین، و لو أنّ الحقّ خَلَصَ من لبس الباطل انقطعت ع*ن ألسن المعاندین؛ و لکن یؤخذ من هذا ضغثٌ و من هذا ضغثٌ فیُمزجانِ، فهنالک یستولی الشیطان علی أولیائه...؛

 

[شاهدخت]

اگر باطل از آمیختگی با حق برهنه می شد بر حق جویان ترسی نبود و اگر حق از همگونی با باطل رهایی می یافت زبان بد خواهان کوتاه می گشت لکن مشتی از آن و مشتی از این گرفته می شد و در هم آمیخته می گردد در این حالت است که شیطان بر زیر دستان خویش چیرگی می یابد.».(3)

 

[شاهدخت]

از دیرباز هم انسان به آزادی مطلق و بی بند و بار در نگارش و تألیف باور نداشت و آن را مفید نمی دانست. مقوله کتب ضالّه و ممنوعه در ادیان و مکاتب الهی و غیر الهی نشانی از ناباوری به آزادی مطلق است؛ چنانکه ردیّه نویسی و تاخت و تازهای معقول و نامعقول در روابط بین مذاهب و ادیان و در درون مکتبها نیز شاهدی دیگر بر عدم اعتقاد مزبور است.

 

[شاهدخت]

اگر دفاع از حق و صواب را یک واجب و ضرورت دینی و عقلی بدانیم و بی بند و باری در مقوله فرهنگ را ناشایست بشماریم، به ناچار باید بر رواج و گسترش نقد به عنوان ابزاری در راه این هدف ارج بگذاریم و آن را در تمام نگارشها و به ویژه حوزه کتب اسلامی به کار گیریم.

 

[شاهدخت]

ضرورت نقد را می توان به دلایل ذیل یک واجب همگانی و مسؤولیت عمومی بین نویسندگان دانست و کوتاهی در آن را کوتاهی در ایفای وظیفه نویسندگی.