آموزشی ضرورت و شیوه نقد کتاب

[SHAHDOKHT]

1. دفاع از حق فرهنگی جامعه

نگارشها به طور حتم تأثیر خود را در خوانندگان می گذارند، اندیشه ها را جهت می دهند، فرهنگها را دگرگون می سازند. جامعه ها را به این سو و آن سو می کشانند و دست کم بحران فکری به وجود می آورند. در حالی که جامعه نیازمند سلامت فرهنگی و آرامش فکری است، تا به دور از آموزشها و القاآت گمراه کننده راه خویش را به سوی کمال و ترقی بپیماید و در راه اکتشاف مجهولات و استخدام بیشتر امکانات خدادادی، برای کمال بشری گامهای استوارتری بردارد و در پیچ و تابهای فرصت کش و امکانات بر باد ده پاره ای نگاشهای ناشایست از قافله عقب نماند.

 

[SHAHDOKHT]

برآوردن این نیاز حق دفاع و حراست فرهنگی را برای جامعه به وجود می آورد و جامعه را در به کارگیری طرق گوناگون برای حراست فرهنگی صاحب حق می سازد. یکی از این طرق، قانون کتب ظالّه (4) است که در ادیان و مذاهب بدان توجّه ویژه شده است و بیشتر در مواردی که نویسنده ای قصد خ*یانت، بدآموزی و ضربه زدن دارد بدان توسّل می جویند و با استفاده از آن در هر جامعه ای، ضربه زدن به مقدّسات آن جامعه تقلیل می یابد.

 

[SHAHDOKHT]

طریق دیگر آن «نقد کتاب» است که در خصوص نگارشهایی کاربرد دارد که ناصواب آموزیها، وقت کشیها و زیانزایی های آن برخاسته از اشتباه نویسندگان یا ناآگاهی آنان به شیوه و اصول نویسندگی و تألیف است و نویسندگان آن نوشته ها با انگیزه خدمت به فرهنگ جامعه دست به قلم برده اند و در حاشیه کمکی که به فرهنگ جامعه کرده اند، اشتباهات چندی را نیز مرتکب شده اند که با گوشزد کردن ناقدان درصدد اصلاح و بهسازی نگارش خویش برمی آیند. بنابراین می توان بر اساس «دفاع از حق فرهنگی جامعه» نقد نوشته را یکی از واجبات فرهنگی نویسندگان و جامعه فرهنگی شمرد و حرمت آن را پاس داشت.

 

[SHAHDOKHT]

2. کمک به خواننده

انسانها ا زذوق، اندیشه و قدرت کشف همگون برخوردار نیستند: پاره ای مو را هم نمی بینند و پاره ای دیگر از پیچش آن قصّه ها می خوانند و لذّتها می برند؛ گروهی دیده بر ابرو می دوزند و گروهی دیگر در پی ابرو به دنیاهای دور و دراز گام می نهند و زیبایی های فراوان کشف می کنند؛ عدّه ای هر دم هزاران پیام از چشم و جبین یار بر گوش جان می شنوند و عده ای دیگر چنان غافلند که از همه نقش و نگار دلدار جز مشتی گوشت و پوست نمی بینند.

 

[SHAHDOKHT]

آیا هیچ عاقلی در این تردید دارد که شکر نعمت بر گرده آن تیزبین خوش فهم زیباشناس فرض می کند که دست دیگران را بگیرد و در گلستان زیبایی هایی که کشف کرده است آنان را نیز بچرخاند و از شهد فهم بر کام اندیشه شان قطره ای بچکاند و از این راه ذوقها را صیقل دهد، اندیشه ها را بارور سازد و فهمها را توانمند گرداند و جامعه را به آنجا رساند که نه تنها در تصریح و نص نماند که به زبان اشاره نیز آشنا گردد و بلاغت کنایه را از رسایی صراحت نیکتر داند؟

 

[SHAHDOKHT]

از سوی دیگر چه بسیار خوانندگانی که در مرحله انتخاب کتابهای مورد نیاز خویش در می مانند و بسا فرصت و دارایی خویش را در راه خرید و مطالعه نوشته هایی به کار می گیرند که چندان مفید و ضروری نیست. این گرفتاری برای آنانکه در آغاز راه هستند و از دنیای کتاب چندان آگاهی و اطلاع ندارند بیشتر پیش می آید و در جامعه ای که همه «اعضای یکدیگرند»، روا نیست گروهی دیده بر خسارت بینی دیگران بگشایند و خود آسوده خاطر ساحل نشینی گزینند و نابینا و چاه را به خود رها کنند و منتظر بنشینند که قلم حادثه چه تقریر کند.

 

[SHAHDOKHT]

اگر پیام شاعر شیراز را به جان بخریم و باور داشته باشیم که بنی آدم اعضای یکدیگرند، نباید بر این ساحل نشینی و بر آن تنها خوری رضا دهیم و لب از لب نگشاییم، بلکه به عکس باید دامن بهره دهی بگسترانیم و شمع هدایت برافروزیم. و این دو هنری است که از نوک قلم ناقدان بر می آید، چون وظیفه عمده «نقد» راهنمایی خوانندگان به انتخاب بهتر و هدایت آنان به بهره وری بیشتر از نگارشهاست.

 

[SHAHDOKHT]

3. یاری نویسنده

دیده مجنون جز خوبی ها و زیبایی های لیلی نمی بیند، زشتی در چشم او زیبایی می نماید و بدی پسندیده به نظر می آید، دل مادر از پذیرش بد قوارگی فرزند می لرزد و بدان تن نمی دهد، نوشته نیز داستانی همانند فرزند و قصّه ای همچون معشوق دارد. نویسنده با رنج و زحمت محصول فکری خویش را در شکل کتابی به جامعه عرضه می کند و بر این باور است که آنچه او تحویل جامعه داده است شایسته ترین آنهاست. و اگر باوری غیر این داشت چه جای نشر می دید که بدان دست یازد؟

 

[SHAHDOKHT]

البته بگذریم از معدود نگارندگانی که نان به قلم می خورند و خوب و بد و باید و نباید را با معیار پول می سنجند؛ چون اینان لیاقت نقد ندارند و نوشته شان ارزش نام کار فرهنگی را بر نمی تابد. با اینان باید به گونه ای برخورد کرد که احساس کنند سودآوری و ثروت اندوزی جای دیگر است.

 

[SHAHDOKHT]

در اینجا کلام با نویسندگانی است که نام نویسندگی بر آنان می زیبد و کارشان ارزش «نقد» دارد، اینان هستند که نوشته خویش را چون فرزندشان عزیز می دارند، خوبی های نوشته شان چنان در دیدگانشان بزرگ می نماید که عیوب آن در سایه سار خوبی ها به آرامی از مقابل دیدگانشان می گذرد و آنان از وجودش آگاه نمی گردند. شاید بارها نوشته شان را مرور کنند و گاه با دید نقد و اصلاح بدان می نگرند، ولی نارسایی ها چنان خود را در لابه لای بلندیها و عظمتها پنهان می دارد که آنان بدان پی نمی برند.