آموزشی فرار از یک قصه‌ی نصفه‌کاره: معرفی نمایشنامه‌ی شش شخصیت در جستجوی نویسنده

[-pariya-]

این زیر سوال بردن رئالیسم در متافیکشن پست‌مدرن، نشان می‌دهد که اگرچه هر قصه، می‌تواند برشی باشد از زندگی واقعی و گویی به شکل گزارشی دربیاید از واقعیتی که رخ داده، اما در اصل و مبنای خود، هر روایتی جنبه‌های هنری، تخیلی و ساختگی خود را دارد

 

[-pariya-]

و درنتیجه، حقیقت به طریقی در آن دستکاری شده، و ماهیتی عینی و کامل ندارد. این ویژگی که شخصیت‌هایی دارای خودآگاهی، داستان‌بودگی یک داستان یا غیرواقعی بودن خود را می‌دانند و از آن حرف می‌زنند، ذات عصیان‌گر و خودانتقادگر یک متن پست‌مدرنیستی را نشان می‌دهند که علاوه‌بر آگاهی از اینکه یک اثر هنری است، می‌کوشد با آگاهی از آن، منتقد خود و جهان زنده در دل خود هم باشد.

 

[-pariya-]

جدا از این موارد، شخصیت‌های وارد شده به سالن تئاتر هرکدام آن‌قدر در روایت کردن ماجرا، اندوه، شادی و آنچه تجربه کرده‌اند، ملموس حرف می‌زنند که خواننده، از خودش می‌پرسد بالاخره چه‌چیز واقعی‌تر است؟ این کارگردان و گروه نمایش که ادعای انسان بودن دارند، یا این شخصیت‌ها که از درام نصفه‌کاره‌شان فرار کرده‌اند تا توی یک داستان کامل، آرام بگیرند؟

 

[-pariya-]

این از بین رفتن مرز بین شخصیت‌ها و انسان‌های روی سِن و اینکه نمی‌توان گفت کدام‌یک حقیقی‌ترند، از جاذبه‌های اصلی نمایشنامه است؛ جوری‌که حتی خواننده ممکن است در جاهایی بیشتر طرفدار شخصیت‌ها بشود و استدلال‌هایی که آن‌ها مبنی بر واقعی بودن خود می‌آورند را بیشتر بپذیرد.

 

[-pariya-]

حالا تصور کنید خواندن این‌ها روی کاغذ در دهه‌ی بیست میلادی شاید آسان و جذاب به نظر می‌رسیده، اما پذیرفته شدنش از جانب مردمی که دلشان یک تئاتر سروته‌دار کلاسیک می‌خواسته، چقدر مشکل بوده است.

 

[-pariya-]

امروز می‌شود گفت اقدام پیراندلو در نگارش و روی صحنه بردن این نمایش، بسیار جسورانه و پیشرو بوده است. از مضامینی که این نمایشنامه به آن‌ها می‌پردازد علاوه‌بر نسبیت واقعیت، می‌توان به تقابل آن با دروغ، دوگانه‌ی منطق و جنون، و چیستی ماهیت انسان است که با صحبت‌ها و طرح پرسش از جانب شخصیت‌ها، گویی بدون رسیدن به جواب، زیرسوال می‌رود و مرز میان بشربودگی یا کاراکتر بودن، برداشته شده و قابل‌تمییز نیست.

 

[-pariya-]

چند مثال سینمایی، ادبی
اما متافیکشن همیشه هم به شکل عصیان شخصیت‌ها و آگاهی آن‌ها از اینکه بخشی از عناصر داستان هستند، بروز نمی‌کند و شکل‌های مختلفی دارد. گاهی یک مولف، در میانه‌ی متن به اثرش ورود می‌کند. گاهی خود خواننده مستقیماً از جانب مولف یا شخصیت‌ها موردخطاب قرار می‌گیرد.

 

[-pariya-]

گاهی سایر آثار داستانی پایشان به اثر باز می‌شود و مورد هجو و نقد قرار می‌گیرند. امروزه هم در ادبیات و سینما، استفاده از متافیکشن بسیار تکنیک رایجی است جوری که حتی اگر اسم آن یا فراداستان، معادل فارسی‌اش را هم نشنیده باشیم، دست‌کم اثری که در آن از این تکنیک استفاده شده باشد، دیده یا خوانده‌ایم.

 

[-pariya-]

به‌عنوان مثال، می‌توانم به فیلم‌های «هفت روانی» از «مارتین مک‌دونا»، «آداپتیشن» از «اسپایک جونز»، و «عجیب‌تر از داستان» از «مارک فارستر» اشاره کنم که در هرکدام از آن‌ها یا به‌نوعی، دیوار چهارم شکسته شده و شخصیت با بیننده صحبت می‌کند، و یا به‌طریقی به مسئله‌ی خودآگاهی شخصیت‌ها از شخصیت‌بودگی خود، و داستان در دل داستان بودن اثر، پرداخته می‌شود.

 

[-pariya-]

از جمله کتاب‌های مشهوری که از این تکنیک استفاده کرده‌اند نیز می‌شود به «سلاخ‌خانه‌ی شماره‌ی پنج» از «کورت ونه‌گات»، «زن ستوان فرانسوی» از «جان فاولز»، «سفیدبرفی» از «دونالد بارتلمی»، و «مرگ تصادفی یک آنارشیست» از «داریو فو» اشاره کرد