آموزشی قالب‌های شعری زبان ترکی

[رازآفرین]

دوبیتی های بومی ادبیات شفاهی ملت ترک خاصه آذربایجان که در اکناف کره خاکی و خاصه آسیا و بالاخص در آذربایجان شمالی و جنوبی( سرزمین مادریشان ایران)و ترکیه ساکن هستند با نام بایاتیلار(بایاتی ها) شهرت دارد.

 

[رازآفرین]

بایاتی یکی از رایجترین،غنی ترین،تاثیرگذارترین،شورانگیزترین،فلسفی ترین،اجتماعی ترین،عاشقانه ترین،اعتقادی ترین،ادبی ترین،دینی ترین و…ترین های انواع منظوم ادبیات عامیانه ترکها می باشد.

 

[رازآفرین]

از بایاتی بعنوان قالبی که سنگ صبور تمام اقوام و طوایف و قبایل ملت ترک با هر لهجه در جهان می باشد،یاد می کنند. سنگ صبوری که بارعقیدتی و دینی،عاطفی،عشقی،اجتماعی،فلسفی،سیاسی،فرهنگی و حتی اقتصادی ملتی به نام ترک را در طول تاریخ چندین هزارساله آنان به دوش خودکشیده،می کشد و خواهد کشید. سنگ صبوری که رازدار زندگی،عواطف و احساسات،رازها و نیازهای مردم ساده دل و پاکدلی به نام ترک را با جان و دل می پذیرد.

 

[رازآفرین]

وجه تسمیه بایاتیلار
محقق و نویسنده بزرگ آذربایجان آقای پرویز زارع شاهمرسی در فرهنگ لغت ترکی – فارسی خود در صفحات ۳۲۴و ۳۲۳ در خصوص ریشه لغت “بیات و بایات”چنین آورده است:
بای: بیگ،آقا
بایا: کمی بیشتر

 

[رازآفرین]

بایات: نان بزرگ،کنایه از طلا، ثروتمند،کهنه و اصیل، و بیات به معنی کهنه و مانده وارد زبان فارسی شده است.
بایاتی: گونه ای شعر تغزلی ویژه ترکها مخصوصا در آذربایجان که داری ۷ هجا و چهار مصراع که قافیه مصراع سوم آن آزاد و بقیه مصراع ها(اول،دوم و چهارم) هم قافیه هستند و اندیشه اصلی در بیت دوم بیان می شود .
بایاتی: به ترانه تغزلی مردمی آذربایجان که آهنگ های محزونی هم دارد بایاتی گفته می شود.
بایاتیلاماق: بایاتی گفتن

 

[رازآفرین]

آقای محمد علی فرزانه در مقدمه کتاب”آذربایجان خلق ادبیاتیندان” با نام بایاتیلار در مورد بایاتی و انتساب آن به ایل بیات ها از قبایل و ایلات مهم ترکها چنین آورده است:
بایاتی به احتمال زیاد از نام “بایات” یا “بیات” ماخوذ است. بایاتها از جمله قبایل بزرگ و متعددی بودند که در آذربایجان سکنی داشته و دارند و همواره در تقویت و ترویج ادبیات و هنر و موسیقی این خطه تاثیرگذار بوده و هستند.

 

[رازآفرین]

تویوق Tuyuq :
تویوق دوبیتی شبیه رباعی و به وزن عروضی فاعلاتن فاعلاتن فاعلن است.مضامین آن بیشتر فلسفی و عرفانی بوده و از ۱۱ هجا تشکیل شده است و به قوشمای ترکی نزدیک است .
این نوع شعرترکی را اولین بار قاضی برهان‌الدین سروده است.

 

[رازآفرین]

قوشما qoşma:
قوشا یارپاق ، آیاقلی قوشما ، گوللو قافیه و قوشما – موستزاد
قوشما از انواع پرکاربرد و رایج شعر عاشیقی است. نوع حاضر، شعری بندبند است و بین ۳ تا ۶ و ۷ بند متغیر می‌باشد. از انواع اشعار هجایی است و هر مصراع آن ۱۱ هجا ‌دارد. هر بند قوشما از چهار مصراع شکل می‌گیرد و مصطع‌ترین نوع شعر شفاهی قلمداد می‌شود هر چند قبل از ملا پناه واقف با این نوع شعر رو به رو می‌شویم، ولی بطوری مشخص ملاپناه آن را وارد ادبیات عربی و ترکی کرده است.

 

[رازآفرین]

در بند پایانی قوشما ، شاعر نام و یا تخلص خود را بکار می‌برد این نوع شعری، قدمت زیادی دارد بطوری که بر اساس یک نظریه، صفت عاشیقی با قوشما آغاز شده است و قوشما، نام عمومی اشعار عاشیقی در برهه‌ای از فعالیت عاشیقها نیز بوده است. در قالب قوشما، شاعران برجسته‌‌ای چون قافی برهان الدین، شاه اسماعیل خطایی، ،ذاکر، عاشیق‌پری و دیگران را داشتیم و بسیاری از شاعران معاصر نیز در این قالب شعری، طبع آزمایی سریی کرده‌اند.

 

[رازآفرین]

چرشنبه گونونده، چشمه باشیندا
گؤزلریم آلاگؤز جانانا دوشدو.
آتدی موٍژگان اوخون، کئچدی سی*ن*ه مدن
قاداسی، بالاسی جانیما دوشدو.
***
ایشارت ائیله دیم، دردیمی بیلدی
هم چوخ گؤزل ایدی، هم اهل یدیلدی
باشینی بولادی، گؤزوندن گولدو.
گولنده قاداسی قانیما دوشدو.
***
علسگرم هر علمدن حالییام
دئدیم سن طبیبسن, من یارالییام.
دئدی نیشانلییام، اؤزگه مالییام
سیندی قول- قانادیم یانیما دوشدو.
(عاشیق علسگر)