همگانی ققنوس سمبل چیست و چه فرقی با سیمرغ دارد ؟

[•Kiana•]

زال را می‌پرورد و همواره او را زیر بال خویش پشتیبانی می‌کند. به رستم در نبرد با اسفندیار رویین‌تن یاری می‌رساند.

جز در شاهنامه دیگر شاعران پارسیگوی نیز سیمرغ را چهرهٔ داستان خود قرار داده‌اند. از جمله منطق الطیر، عطار نیشابوری نیز از آن دسته‌اند.

 

[•Kiana•]

هدف از نگارش این مقاله، مقایسه صوری و ماهوی ققنوس و سیمرغ در ادبیات کلاسیک منظوم ما می‌باشد، که در آن به تفصیل به تفاوت‌ها و شباهت‌های این دو پرنده اسطوره‌ای، عرفانی پرداخته می‌شود.

 

[•Kiana•]

از این رهگذر با رویکردی انطباقی، ققنوس که از دل سنت‌های باستانی و تمدن‌های دنیای کهن بیرون می‌آید با ققنوسی که در نگاه شاعر متجدد (نیمایوشیج) که به شکل زمینی، عینی، واقعی حضور پیدا کرده مقایسه می‌شود.

 

[•Kiana•]

در منابع ِ اسطوره شناسی ِ شرق و غرب، و درخصوصِ ماهیتِ وجودی «ققنوس» این پرنده اسطوره‌ای/ افسانه‌ای، روایت‌های مختلفی موجود است.

 

[•Kiana•]

و داستان‌های مشابه و متفاوتی در این باره روایت شده است. این پرنده‌ی عجیب از حیث آفرینش، و راز و رمز مرموزانه از نظر مرگ، در سرزمین‌های تمدن یافته‌ جهان قدیم از قبیل: مصر، ایران، یونان، چین، زیست می‌کرده، و دارای معناها و شکل‌های خاص خود بوده است.

 

[•Kiana•]

طُرفه‌تر این که «ققنوس» در فرهنگ‌های زبانیِ هند و اروپایی، وبه ویژه انگلیسی«فونیکس/ Phoenix» و با اندک تفاوت‌هایی در تلفظ یا دکلمه، صورت تغییر یافته‌ی «فونیکس» به « ققنوس» است که با پیوند و پیوستار مشترک وجود «ققنوس» در زبان‌های بیگانه نیز اشاره دارد

 

[•Kiana•]

هر چند برخی از منابع زبانی، ققنوس را مُعربِ کوکنوس(یونانی) بیان می‌کنند. و از این رو بعضی قُقنُس را مُحرِف فنیکس در نظر داشته‌اند.

 

[•Kiana•]

در انگلیسی مثل این گونه است: هر آتشی ممکن است. فنیکسی «قَُقنُسی» در بر داشته باشد... و در زبان سامی/عربی «عنقاء» خوانده می‌شود، و پانصد یا ششصد سال در صحاری غرب عمر می‌کند.

 

[•Kiana•]

عطار نیشابوری (540-618 ه.ق)، سوای از پرداختن به نوعی نگاه وحدت-کثرت، به داستان سی‌مرغی که به سیمرغ در نهایت تبدیل می‌شود، در کتاب منطق الطیر خود، در«مثنوی حکایت ِ مرگ ِ ققنُس» در بیت اول، داستان ققنُس- ققنوس را چنین آغاز می‌کند:
هست ققنُس طرفه مرغی دلستان

 

[•Kiana•]

هرچه هست تبار واژه‌ ققنوس پیش از شکل‌گیری ادبیات عرفانی منظوم، و پیش از عطار نیز در زبان فارسی سابقه نداشته و او جای زندگی ققنوس را در هندوستان بیان کرده است.

هر چند در منابع اسطوره‌شناسی غرب و شرق ما در خصوص ققنوس، امروزه اطلاعات جامع و مانعی می‌توانیم کسب کنیم.