همگانی ققنوس سمبل چیست و چه فرقی با سیمرغ دارد ؟

[•Kiana•]

سیمرغ نمادِ وحدتی است که کثرت را در فراشد از مراحلی در خود درونی‌ کرده‌ است. از این منظر به عنوان موجودی مجرد،‌‌ انتزاعی، لاهوتی و متصل به دانای کل مطرح است که تصاویری از آن درمنابع و اشعار، با به دست دادن عینیتی امتزاج پیدا کرده است.

 

[•Kiana•]

سیمرغ در ادبیات کلاسیک با ققنوس، هر دو پرنده‌ای اسطوره‌ای افسانه‌ای هستند اما تعریفی مجزا دارند. ققنوس در اصل شکل و تبار غربی-یونانی دارد.

 

[•Kiana•]

حتی آن زمان که فردوسی و عطار از آن می‌سرایند. و البته روایت آن جهان شمول‌تر نسبت به سیمرغ است که هیکل اسطوره‌ای‌ افسانه‌ای - یا عرفانی- ایرانی دارد و تکثری را در خود، ترتیب داده و جمع‌بندی کرده است.

 

[•Kiana•]

ققنوس را نماد عقل کل نیز می‌دانند و سیمرغ هم در عاقبت با طی الطریق به حاق ِحق یگانه گی می‌رسد. هر دو فراتر از حد قالب‌های معمول پرندگان عادی هستند.

 

[•Kiana•]

با تعریف این موضوع که سی مرغ در مسیرهایی سیمرغ می‌شود و این شدن، در گذر و حرکت حاصل می‌شود اما ققنوس یک کلِ خودبنیاد و خودآیین است. و سرنوشتی تراژیک و قهرمانانه پیدا می‌کند و البته وجودشناسی ققنوس نیز در گروی شدن و حرکت است چرا که با پایان زندگی او جوجه ققنوس‌های دیگری به وجود می‌آیند.

 

[•Kiana•]

چنان که در منطق الطیر عطار ققنوس چنین معرفی شده است:

مرغ و هیزم هر دو چون اخگر شوند

بعد از اخگر نیز خاکستر شوند

چون نماند ذره ای اخگر پدید

ققنسی آید ز خاکستر پدید

آتش آن هیزم چو خاکستر کند

از میان ققنس بچه سر بر کند

هیچ ک.س را در جهان این اوفتاد

کو پس از مردن بزاید تا بزاد

گرچه ققنس عمر بسیارت دهند

هم بمیری هم بسی کارت دهند

 

[•Kiana•]

ققنوس در شعر مدرن نیمایوشیج
نیمایوشیج ققنوس را در شعر خود چنین بیان می کند:

قُقنوس، مرغ خوشخوان، آوازه جهان

آواره مانده از وزش بادهای سرد

بر شاخ خیزران

بنشسته است فرد

بر گرد او به هر سر شاخی پرندگان

او ناله‌های گمشده ترکیب می‌کند

از رشته‌های پاره صدها صدای دور

در ابرهای مثل خطی تیره روی کوه،

دیوار یک بنای خیالی/ می‌سازد

از آن زمان که زردی خورشید روی موج

کمرنگ مانده است و به ساحل گرفته اوج

بانگ شغال، و مرد دهاتی

کرده ست روشن آتش پنهان خانه را

قرمز به چشم، شعله خردی

خط می‌کشد به زیر دو چشم درشت شب

وندر نقاط دور

خلق اند در عبور او

آن نوای نادره، پنهان چنان که هست

از آن مکان که جای گزیده ست می‌پرد

در بین چیزها که گره خورده می‌شود

یا روشنی و تیرگی این شب دراز می‌گذرد

یک شعله را به پیش می‌نگرد

جایی که نه گیاه در آنجاست، نه دمی

ترکیده آفتاب سمج روی سنگهاش

نه این زمین و زندگی اش چیز دلکش است

حس می‌کند که آرزوی مرغها چو او

تیره ست همچو دود

اگر چند امیدشان

چون خرمنی ز آتش

در چشم می‌نماید و صبح سپیدشان

حس می‌کند که زندگی او چنان

مرغان دیگر ار بسر آید

در خواب و خورد

رنجی بود کز آن نتوانند نام برد

آن مرغ نغزخوان

در آن مکان ز آتش تجلیل یافته

اکنون، به یک جهنم تبدیل یافته

بسته ست دمبدم نظر و می‌دهد تکان

چشمان تیزبین وز روی تپه

ناگاه، چون بجای پر و بال می‌زند

بانگی برآرد از ته دل سوزناک و تلخ

که معنیش نداند هر مرغ رهگذر

آنگه ز رنج‌های درونیش مسـ*ـت

خود را به روی هیبت آتش می‌افکند

باد شدید می‌دمد و سوخته ست مرغ

خاکستر تنش را اندوخته ست مرغ

پس جوجه‌هاش از دل خاکسترش به در

نیمایوشیج بهمن 1316

 

[•Kiana•]

اما در متن ِشعر مدرن فارسی به ویژه در شعر ققنوس اثر نیمایوشیج، جدای از شباهت‌های شکلی و محتوایی در روایتی‌ که نیما، با حفظ این شمایل سازی و عینی گرایی از «ققنوس» به دست می‌دهد، تا وضعیت انتزاعی این پرنده را از هر حیث کامل، محسوس و زمینی توصیف کند.

 

[•Kiana•]

روایت مدرن نیما به واسطه فرم ِ دیگری از نگریستن و پرداخت، به منابع میتولوژی غربی در این باره نزدیک‌تر است.

 

[•Kiana•]

ققنوس در شعر نیما، بازگشت به سنتِ تفکر ِ عرفانی و گرایشِ به جهان ماورای طبیعی نیست. اما ققنوس ویژگی‌های ممتاز زمینی دارد.