متفرقه مارشناسی به زبان ساده

[Trodi]

مار خزنده‌ای بی سر و صداست و امکان دارد در هر نقطه‌ای از طبیعت ایران آن را ببینید. مارها نقش مهمی در اکوسیستم دارند و جمعیت موش‌ها و موش‌های صحرایی را کنترل می‌کنند. بعضی گونه‌های مار هم از دیگر مارها تغذیه می‌کنند! اگر کمپینگ در طبیعت را تجربه کرده‌اید یا به آن علاقه‌مند هستید یکی از نکات ضروری که باید بدانید اطلاعات درباره "مار" است. مهمترین موضوع شناخت مار سمی از مار غیر سمی است. مارهای غیر سمی ایران چه ویژگی‌های ظاهری دارند و چطور می‌توان این مارها را تشخیص داد؟ در ادامه مطلب به شما خواهیم گفت ماجرای مار و تنباکو چیست و آیا واقعا مار از پونه بدش می‌آید؟ و این که چطور مارمولک بی پا را با مار اشتباه نگیرید!

 

[Trodi]

مار و طبیعت‌گردی:
طبیعتگردهایی که راهی کوه و دشت و جنگل می شوند، باید بدانند که به قلمرویی پا گذاشته اند که قبل از آنها متعلق به حیوانات دیگر بوده است. اگر ترس از مار دارید این مطلب به شما کمک می‌کند اطلاعاتی درباره مارها بدست آورید. آنها ممکن است بی آن که بدانند پا در خانه یک مار، یک عقرب یا هر حیوان خطرناک دیگری بگذارند و خودشان را در دام بیندازند. در ادامه آنچه را که کوه‌نوردان و طبیعت‌دوستان باید درباره مار بدانند، آورده ایم.

 

[Trodi]

مارهای سمی چه ویژگی‌هایی دارند؟
از مارهای سمی ایران می توان به مار افعی قفقازی، مار جعفری، گرزه مار، افعی زنجانی، افعی شاخدار، افعی دماوندی یا لطیفی و کفچه‌مار اشاره کرد؛ مارهای سمی کبری و کفچه مار ایران کلیه مشخصات مار غیر سمی را دارا می‌باشند و در حالت دفاعی مشخصه‌ی مار سمی را نشان می‌دهند. مارهای سمی به جز موارد استثنا چند ویژگی مهم دارند. اغلب مارهای سمی را بر اساس این ویژگی‌ها تشخیص می‌دهند:

مارهای سمی سر مثلثی دارند.
مردمک چشم آنها عمودی است. البته یک استثنا وجود دارد؛ مار کبری (کبرا) یا کفچه مار، مار سمی است اما مردمک چشم مار کبری بیضی شکل است.

 

[Trodi]

مردمک چشم مار کبری بیضی شکل است.
مارهای سمی معمولاً دم‌های کوتاهی دارند، و به همین دلیل توان تعقیب طولانی شما را ندارند.
مارهای سمی معمولاً شب‌ها از لانه‌ی خود خارج می‌شوند.
سر مثلثی بزرگتر از عرض بدن می‌تواند نشانه‌ای از مار سمی باشد.
حرکت مارهای سمی و غیر سمی هم متفاوت است؛ مارهای غیر سمی معمولاً چابکتر از مارهای سمی هستند.

 

[Trodi]

برحسب انواع مارها ممکن است علائم زیر بعد از گزیدگی مار را مشاهده کنید:

گزش افعی‌ها:
معمولاً ادرارهای خونی یا هموگلوبینوری و بعد عدم انعقاد خون ظاهر می‌شود. در همو گلوبینوری رنگ پلاسما قرمز یا تیره می‌باشد. سم بعضی افعی‌ها اثری روی انعقاد خون ندارد. گزش افعی غالباً همراه با درد شدید و علائم خونریزی موضعی و ظهور دانه‌های قرمز و چسبندگی خون در یکی دو ساعت اول است.

 

[Trodi]

گزش گروه آلاپیده مانند کبری:
سستی و خواب‌آلودگی و فلج حلق از علائم مهم به شمار می‌رود. خونریزی یا هموروژی و عدم انعقاد خون مشهود است. این نشانه‌ها در مدتی کمتر از یک ساعت ظاهر می‌شود و به سرعت پیشرفت می‌کند، به نحوی که سستی و اختلال دستگاه تنفسی و احیاناً شوک قلبی را همراه دارد

 

[Trodi]

نیش زدن مار سمی و غیر سمی چه تفاوتی دارد؟
اگر مار سمی باشد بعد از نیش زدن دو سوراخ در جای نیش دیده می‌شود، اگر مار غیر سمی باشد فقط جای آرواره‌های مار روی جای گزدیگی باقی می‌ماند. بچه مارهای سمی از همان ابتدای تولد می‌توانند نیش بزنند و نیش‌شان آسیب رسان نیز هست. تحرک مارها بخصوص مارهای سمی در شب و در تاریکی بوده و اکثر صید آنها در شب انجام می‌شود و این نکته را بدانید که 70% گزیدگی‌ها زیر زانو است.

 

[Trodi]

سم مارها به دو دسته‌ی کلی تقسیم می‌شود: زهرهای مختل‌کننده‌ی جریان خون و زهرهای فلج‌کننده‌ی اعصاب. هر نوع مار، زهری مخصوص به خود دارد که در ترکیب شیمیایی با زهر انواع مارهای دیگر متفاوت است. به همین دلیل شخص مارگزیده باید با واکسن و سرمی مداوا شود که در برابر آن نوع زهر اثر و کارآیی دارد (بهمین دلیل توصیه می‌شود که مار گزنده‌ی یک فرد را باید کشت و برای تشخیص نوع آن به مراکز درمانی برد؛ البته این به شرطی است که همراهان فرد گزیده شده قادر به تشخیص نوع مار نباشند)

 

[Trodi]

چون شکل و موقعیت دندان در مارهای سمی و غیر سمی با یکدیگر تفاوت دارد بنابراین با دقت در آثار دندانی در محل گزش می‌توان، سمی یا غیر سمی بودن مار تشخیص داد:

 

[Trodi]

مارهای غیر سمی:
در محل گزش این نوع مارها، اثر چهار ردیف دندانی یکسان که به صورت دو قوس آرواره است دیده می‌شود.

مارهای سمی:
در مارهای سمی، چون دندانهای سمی از سایر دندانها بلندترند، معمولاً در قوس بیرونی تنها اثر یک یا چند دندان به صورت حفره‌ای در طرفین اثر دندانی قوس میانی مشاهده می‌گردد. از محل این حفره‌های کوچک دندانی که جای دندان تزریق‌کننده سم است خونابه خارج می‌شود.