آموزشی مضاف و مضاف الیه

[شاهدخت]

4- اگر مضاف الیه ضمیر شخصی غیر مفرد باشد ( -َم، -َت، -َش)، کسره مضاف بر اثر برخورد دو مصوت حذف می‌شود مانند:

کتابم، کتابت، کتابش

 

[شاهدخت]

انواع مضاف‌الیه
دستورهای سنتی معمولا ترکیب‌ها (گروها)ی اسمی اضافی را براساس نوع رابطه و مفهومی که دارند، به گروه‌های زیر تقسیم می‌کنند:

 

[شاهدخت]

۱ـ اضافه ملکی
در این نوع اضافه، بین مضاف و مضاف الیه رابطه مالکیت برقرار است. در این معنا معمولا مضاف الیه مالک مضاف است و مخصوص جانداران و انسان‌ها یا اشیایی است که آنها را مانند جاندار و صاحب عقل تصور کنند و همچنین برای شش شخص ضمایر منفصل و متصل یا اسم اشخاص نیز به کار می‌رود، مانند:

میز اکبر، کتاب من

 

[شاهدخت]

یعنی میزی که مالک آن اکبر است و کتابی که من صاحبش هستم.

ضمایر منفصل و متصل، ضمایر مشارکت و تاکید برای هر شش صیغه و ضمایر مبهم هر گاه مضاف الیه واقع ‌شوند، اضافه ملکی هستند:

به چشم خویش دیدم در بیابان
که آهسته سبق برد از شتابان

سعدی
عزم دیدار تو دارد جان بر لب آمده
بازگردد یا برآید چیست فرمان شما

حافظ

 

[شاهدخت]

نکته: اگر مضاف، کلمه‌ای مانند صاحب، خداوند و مالک باشد در ترکیبی مثل صاحب خانه، می‌بینیم که ترتیب برخلاف ترکیب یاد شده، مالک به ملک اضافه شده است.

 

[شاهدخت]

۲ـ اضافه تخصیصی
در این نوع اضافه، مضاف مخصوص مضاف الیه است مثل:

میز ناهارخوری، پنجره بیمارستان

در این ترکیب می‌بینیم که ناهارخوری مالک میز نیست و فقط به میر اختصاص پیدا کرده است.

 

[شاهدخت]

نکته: تفاوت اضافه ملکی و تخصیصی در آن است که مضاف‌الیه در اضافه ملکی معمولا انسان است و می‌تواند مالک باشد و در مضاف تصرف کند؛ ولی در اضافه تخصیصی چنین نیست. برای مثال، ترکیب اضافی ملکی خانۀ مادرم یعنی خانه‌ای که مالک و دارنده آن، مادرم است؛ اما ترکیب اضافی تخصیصی کتاب کودک یعنی کتابی که مخصوص کودک است.

 

[شاهدخت]

۳ـ اضافه توضیحی
در این نوع اضافه، مضاف الیه نامی است برای مضافی که اسم عام است، مانند:

کشور ایران، قاره افریقا، کتاب بوستان

کشور، قاره، کتاب اسم‌های عام هستند و نام‌های ایران، افریقا و بوستان درباره این اسم‌‌های عام توضیح می‌دهند یا آنها را مشخص و خاص می‌کنند.

 

[شاهدخت]

۴ـ اضافه بیانی (جنسی)
در این نوع اضافه، مضاف‌الیه جنس مضاف را مشخص می‌کند، مثل مشخص شدن جنس لباس در ترکیب زیر:

لباس پشم

یا نمونه‌های دیگر که در آن جنس جام یا سینی مشخص می‌شود:

جام طلا، سینی نقره

 

[شاهدخت]

نکته: در این اضافه، مضاف الیه با وجود اسم بودن، ارزش و معنی وصفی دارد:

لباس پشم = لباس پشمی
جام طلا = جام طلایی

نکته: بعضی دستورها اضافه‌های جنس و توضیحی را زیرمجموعه اضافه بیانی دانسته‌اند.