آموزشی مضاف و مضاف الیه

[شاهدخت]

که در اصل چنین بوده است:

خاک نعل شهسوار من که مه آیینه‌دار روی اوست مثل تاج خورشید بلند است. در اینجا میان مضاف و مضاف الیه فاصله افتاده است.

 

[شاهدخت]

نکته: در شعر فارسی جدایی مضاف از مضاف الیه رایج بوده و حتی در ترکیب‌هایی که مضاف الیه ضمیر شخصی هم باشد این اتفاق می‌افتد:

گل عزیز است غنیمت شمریدش صحبت

در حقیقت صحبتش بوده است

 

[شاهدخت]

تفاوت اضافه تشبیهی و اضافه استعاری
تفاوت اضافه تشبیهی و اضافه استعاری در این است که در اضافه تشبیهی مضاف و مضاف الیه، هر دو مشبه و مشبه‌به هستند. در حالی که در اضافه استعاری در ترکیب اضافی یا مشبه را داریم یا مشبه‌به و به جای هر کدام از طرف‌ها که غایب است، لوازم و متعلقات آن ذکر می‌شود؛ چنانکه در ترکیب ره خواب، خواب عابری است که راهش زده شده است. در واقع خواب از متعلقات انسان یا همان مشبه است. همچنین است ترکیب دست صبا و زلف سمن در بیت‌های زیر که هر دو اضافه استعاری هستند:

دست صبا به زلف سمن، شانه می‌زند
ابر بهار، نعره مستانه می‌زند

 

[شاهدخت]

روش تشخیص مضاف و مضاف الیه از صفت و موصوف
ما در زبان فارسی علاوه بر ترکیب اضافی که دو اسم به هم اضافه می‌شوند و معمولا تعلق را نشان می‌دهند، ترکیب وصفی نیز داریم. در ترکیب وصفی یک صفت به اسم اضافه می‌شود و درباره چگونگی و کیفیت آن توضیح می‌دهد.

 

[شاهدخت]

اگر چه در ظاهر هم صفت و موصوف و هم مضاف و مضاف الیه حاصل ترکیب دو کلمه هستند اما معنای حاصل از این دو ترکیب متفاوت است؛ مقصود از صفت همان موصوف است ولی مقصود از مضاف ‌الیه همان مضاف نیست. برای مثال اگر بگوییم آب گوارا مقصود از گوارا، آب (خاصیتی از آب) است ولی اگر بگوییم آب قنات می‌بینیم که قنات چیزی غیر از آب است.

 

[شاهدخت]

تشخیص این دو ترکیب از هم به دلیل نزدیکی معنایی گاهی دشوار است، برای تشخیص راحت‌تر آنها راهکارهایی وجود دارد که در ادامه با هم مرور می‌کنیم:

 

[شاهدخت]

۱ـ افزودن علامت صفت تفصیلی تر و صفت عالی ترین
اگر در صورت افزودن تر و ترین به صفت (کلمه دوم ترکیب وصفی) ترکیب معنادار نبود، ترکیب، ترکیب اضافی است؛ برای مثال، عبارت در مسجد را نمی‌توانیم به صورت در مسجدتر استفاده کنیم.

 

[شاهدخت]

اما اگر در ترکیب (وصفی) گل زیبا، تر یا ترین را به صفت اضافه کنیم ترکیب همچنان معنادار خواهد بود، برای نمونه، گل زیبا را می‌توانیم بنویسیم گل زیباتر یا گل زیباترین.

 

[شاهدخت]

۲ـ آوردن این و آن بین دو کلمه ترکیب
اگر این و آن را پس از مضاف و قبل از مضاف الیه بیاوریم جمله معنادار خواهد بود، برای مثال می‌توان گفت:

در این مسجد

 

[شاهدخت]

اما نمی‌توان این یا آن را بین دو کلمه موصوف و صفت آورد در حالی که معنادار باشد، برای مثال در این ترکیب:

گل این زیبا